Διά-λημμα: Αργεντινή: Πέθανε η Έμπε δε Μποναφίνι, μια από τις ιδρύτριες της οργάνωσης των «Μητέρων της Πλατείας Μαΐου»

Η Hebe de Bonafini κατά τη διάρκεια της δίκης της Χούντας, το 1985.

Εχθές, 20/11/2022, έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 93 ετών η Hebe María Pastor de Bonafini, μία από τις ιδρύτριες της οργάνωσης “Madres de la Playa de Mayo”, δηλαδή «Μητέρες της Πλατείας Μαΐου».

Η de Bonafini γεννήθηκε στην επαρχία του Μπουένος Άιρες το Δεκέμβριο του 1928. Σε πολύ μικρή ηλικία παντρεύτηκε και, στη συνέχεια, απέκτησε 3 παιδιά. Το Φεβρουάριο του 1977 ο μεγαλύτερος γιος της απήχθη από το καθεστώς της Χούντας. Λίγο αργότερα, το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, απήχθη και ο μικρότερος γιος της, ενώ τον Μάιο του επόμενου έτους εξαφανίστηκε και μία από τις νύφες της.

Αμέσως μετά την πρώτη εξαφάνιση η de Bonafini αναζήτησε το γιο της παντού. Έψαξε σε νοσοκομεία, αστυνομικά τμήματα, εκκλησίες, αλλά δεν τον βρήκε πουθενά. Στη συνέχεια, έχοντας συμβουλευτεί δικηγόρο, κατέθεσε στο Υπουργείο Εσωτερικών ένα habeas corpus, δηλαδή αξιοποίησε ένα νομικό μέσο που υποχρέωνε τις Αρχές να απαντήσουν αν έχουν κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο κρατούμενο και να το παρουσιάσουν μπροστά σε δικαστήριο.

Οι εξαφανισμένοι

Το να εξαφανίζονται άνθρωποι χωρίς να υπάρχει καμία ένδειξη για το πού βρίσκονται δεν ήταν καθόλου σπάνιο στην περίοδο της δικτατορίας στην Αργεντινή, δηλαδή στο διάστημα 1976-1983. Η στρατιωτική Χούντα συνελάμβανε άτομα που θεωρούσε αντικαθεστωτικά και τα μετέφερε σε κέντρα κράτησης. Στη διάρκεια της δικτατορίας υπολογίζεται ότι λειτούργησαν 20 τέτοια κέντρα. Εκεί ανακρίνονταν, βασανίζονταν ή ακόμα και δολοφονούνταν όσοι θεωρούνταν αντικαθεστωτικοί. Για να μην βρεθούν τα πτώματα και υπάρξουν ίχνη των εγκλημάτων τους, οι στρατιωτικοί φρόντιζαν να χορηγούν στους κρατούμενους υπνωτικά και να τους επιβιβάζουν σε στρατιωτικά αεροπλάνα από όπου τους πετούσαν στη θάλασσα επιφέροντας με αυτόν τον τρόπο το θάνατό τους. Η τακτική αυτή έμεινε γνωστή με το όνομα «πτήσεις του θανάτου» (vuelos de la muerte). Οι κρατούμενοι γνώριζαν αυτή τη διαδικασία ως «μεταγωγή» (traslado), αφού σε εκείνους έλεγαν ότι θα επιβιβαστούν σε στρατιωτικά αεροπλάνα, ώστε να μεταφερθούν σε άλλες φυλακές. Πολλά νεκρά σώματα ξεβράζονταν στις ακτές της Ουρουγουάης.

Ωστόσο, η βαναυσότητα δεν τελείωνε εκεί. Για τα παιδιά των κρατουμένων που γεννιούνταν μέσα στη φυλακή ή είχαν απαχθεί μαζί με αυτούς υπήρχε η πρόβλεψη να πλαστογραφείται η ταυτότητά τους και μέσω εικονικών υιοθεσιών να δίνονται σε οικογένειες υποστηρικτών της Χούντας για να τα μεγαλώσουν. Έτσι, πάρα πολλά παιδιά μεγάλωσαν σε ξένες οικογένειες χωρίς να το γνωρίζουν. Ακόμα και σήμερα η κυβέρνηση της Αργεντινής με δράσεις της προσπαθεί να προωθήσει τη διενέργεια τεστ DNA σε όσους έχουν γεννηθεί στο διάστημα της δικτατορίας (1976-1983) και έχουν αμφιβολίες για το αν διατηρούν δεσμούς αίματος με την οικογένειά τους.

Οι μητέρες της πλατείας Μαΐου

Γυρνάμε και πάλι στην ιστορία της de Bonafini. Η αδράνεια των Αρχών και η έμμεση άρνησή τους να απαντήσουν σχετικά με το πού βρίσκονταν οι «εξαφανισμένοι» οδήγησε τις μητέρες σε πιο εντατικές έρευνες. Η de Bonafini άρχισε να συναντιέται συστηματικά και με άλλες μητέρες που προσπαθούσαν να βρουν τα παιδιά τους ψάχνοντας οποιοδήποτε στοιχείο μπορούσε να τις βοηθήσει. Καθώς η δικτατορία δεν έδινε απαντήσεις και η αγωνία για τα παιδιά τους μεγάλωνε, οι μητέρες αυτές αποφάσισαν να κάνουν μια διαμαρτυρία έξω από την Κάσα Ροσάδα (Casa Rosada), δηλαδή το προεδρικό μέγαρο της Αργεντινής, όπου είχε την έδρα της η στρατιωτική Χούντα έπειτα από το πραξικόπημα του 1976. Έτσι, η de Bonafini και άλλες μητέρες συγκεντρώθηκαν στην Plaza de Mayo, για να κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί στο δικτάτορα Βιντέλα, αλλά και σε όλη τη χώρα. Η αστυνομία προσπάθησε να διαλύσει τη συγκέντρωση, αλλά οι μητέρες δεν υπέκυψαν. Η αποφασιστικότητά τους ήταν τέτοια που όχι μόνο συνέχισαν τις διαδηλώσεις αλλά και αποφάσισαν να διαμαρτύρονται κάθε εβδομάδα έξω από την Κάσα Ροσάδα μέχρι να λάβουν τις απαντήσεις που ζητούσαν. Για να ξεχωρίζουν από το πλήθος κατά τη διάρκεια των διαμαρτυριών τους, υιοθέτησαν τη συνήθεια να φορούν ένα λευκό μαντήλι στο κεφάλι τους, το οποίο και αποτέλεσε το χαρακτηριστικό σύμβολο του αγώνα τους. Κάθε φορά που μιλά κανείς για αυτό το μαντήλι, το μυαλό κάθε Αργεντινού πάει συνειρμικά στις μητέρες της πλατείας Μαΐου.

Οι διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν και η ευκαιρία να ακουστεί σε παγκόσμιο επίπεδο η φωνή των μητέρων της πλάσα δε Μάγιο εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Μουντιάλ του 1978 που διεξαγόταν στην Αργεντινή. Δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο βρίσκονταν εκεί για να καλύψουν το δημοφιλές αθλητικό γεγονός και με αυτόν τον τρόπο η είδηση της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη Χούντα μεταδόθηκε σε όλη τη γη μέσα από τη διαμαρτυρία των μητέρων.

To 1979 οι μητέρες κατέθεσαν τις μαρτυρίες τους για τα γεγονότα των εξαφανίσεων στην Παναμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών (Organization of American States), ενός διεθνούς οργανισμού για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι καταθέσεις αυτές αργότερα αξιοποιήθηκαν στη δίκη των αιτίων της Χούντας και χρησίμευσαν ως αποδεικτικά στοιχεία για να καταδικαστούν αρκετοί από όσους προκάλεσαν αυτά τα εγκλήματα.

Η ρήξη ανάμεσα στις μητέρες της πλατείας Μαΐου

Η de Bonafini στην Αργεντινή είναι μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Από κάποιους θεωρείται ως ένα σύμβολο του αγώνα για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ από άλλους ως μια γυναίκα που δημιούργησε εντάσεις στην πολιτική σκηνή της χώρας. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας η de Bonafini θεώρησε ότι οι μητέρες έπρεπε να συνεχίσουν τον αγώνα τους για προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς με αυτόν τον τρόπο θα συνέχιζαν να υπερασπίζονται αυτά για τα οποία πάλεψαν και σκοτώθηκαν τα παιδιά τους. Μια άλλη μερίδα των μητέρων υποστήριξε ότι θα έπρεπε να ολοκληρώσουν αυτό που άρχισαν, δηλαδή να ταυτοποιήσουν τα πτώματα που είχαν βρεθεί και να «βρουν» επιτέλους τα παιδιά τους. Έτσι, οι μητέρες της πλατείας Μαΐου διασπάστηκαν σε δύο διαφορετικές ομάδες που συνέχισαν να λειτουργούν επιδιώκοντας διαφορετικούς σκοπούς.

Η στάση και οι πεποιθήσεις της de Bonafini ως προς τα παραπάνω διαφαίνονται πιο καθαρά μέσα από το ακόλουθο απόσπασμα από ομιλία της τον Οκτώβριο του 1982:

«Προτού να απαχθεί ο γιος μου, εγώ ήμουν μια γυναίκα σαν όλες τις άλλες, μια νοικοκυρά και τίποτε άλλο. Δεν ήξερα πολλά πράγματα. Δεν με ενδιέφεραν. Τα οικονομικά ζητήματα, η πολιτική κατάσταση της χώρας μου μου ήταν εντελώς αδιάφορα και ξένα. Αλλά από τη στιγμή που εξαφανίστηκε ο γιος μου, η αγάπη που ένιωθα γι’ αυτόν, ο καημός μου να τον ψάξω μέχρι να τον βρω, να παρακαλέσω, να ζητήσω, να απαιτήσω να μου τον φέρουν πίσω, η ταύτιση και η αγωνία που μοιραζόμασταν με τις άλλες μανάδες που ένιωθαν τον ίδιο καημό με το δικό μου, με έβαλαν σε έναν καινούριο κόσμο, με έκαναν να καταλάβω και να εκτιμήσω πολλά πράγματα που δεν ήξερα πριν και δεν με ενδιέφερε να μάθω. Τώρα συνειδητοποιώ ότι όλα αυτά τα πράγματα για τα οποία ακόμα και τώρα πολύς κόσμος αδιαφορεί είναι πάρα πολύ σημαντικά, γιατί από αυτά εξαρτάται η μοίρα μιας ολόκληρης χώρας· η ευτυχία ή η δυστυχία πάρα πολλών οικογενειών.»[1]

Σημείωση για όσους αγαπούν τον κινηματογράφο: Φέτος κυκλοφόρησε η ταινία του Santiago Mitre, με τίτλο “Argentina 1985” και πρωταγωνιστές τους Ricardo Darín και Peter Lanzani. Η ταινία ασχολείται με τη δίκη της Χούντας και παρουσιάζει με μεγάλη ενάργεια το κλίμα της εποχής.