21 Μαρτίου: Εαρινή Ισημερία - Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης
Τι είναι, όμως, η ποίηση;
Σίγουρα δεν θα συμφωνούσαν όλοι με την παραπάνω άποψη περί φωτός και λάμψης. Ορισμένοι που ίσως βλέπουν επιφανειακά τη σημασία της λογοτεχνίας και αντιπαθούν την ποίηση μπορεί να έλεγαν ότι δεν είναι τίποτε άλλο εκτός από γλυκανάλατα λόγια... Κάποιοι άλλοι που αγαπούν την ποίηση ίσως θα έλεγαν ότι αυτή είναι έκφραση. Άλλοι ότι η ποίηση είναι καταγγελία. Άλλοι ότι η ποίηση είναι έρωτας, πάθος για κάτι. Πριν συνεχίσετε να διαβάζετε, ορίστε τι είναι για εσάς η ποίηση.
Μπορούμε, άραγε, να δώσουμε έναν καθολικό ορισμό για την ποίηση; Έναν ορισμό με τον οποίο θα συμφωνούμε όλοι;
Τι λένε γι' αυτό οι ίδιοι οι ποιητές, οι άνθρωποι που αγαπούν την ποίηση και προσπαθούν να την υπηρετήσουν;
Ας δούμε μερικά ποιήματα ποιητικής, δηλαδή ποιήματα που πραγματεύονται το τι είναι η ποίηση, για να προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα. Ίσως διαβάζοντας τα ποιήματα ποιητικής να καταφέρουμε να βρούμε απαντήσεις και στο πώς ο καθένας από εμάς προσωπικά ορίζει την ποίηση.
Λόγω της επετείου γέννησης του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου (Θεσσαλονίκη, 20 Μαρτίου 1931 - Θεσσαλονίκη, 11 Αυγούστου 2020) ξεκινάμε με ένα δικό του ποίημα:
-Ντίνος Χριστιανόπουλος, Εγκαταλείπω την ποίηση
Εγκαταλείπω την ποίηση δε θα πει προδοσία,
δε θα πει ανοίγω ένα παράθυρο για τη συναλλαγή
τέλειωσαν πια τα πρελούδια, ήρθε η ώρα του κατακλυσμού
όσοι δεν είναι αρκετά κολασμένοι πρέπει επιτέλους να σωπάσουν,
να δουν με τί καινούριους τρόπους μπορούν να απαυδήσουν στη ζωή
ν' ανοίξουν χαρακώματα για να κυκλοφορεί ο θάνατος σε όλο τους το σώμα
Εγκαταλείπω την ποίηση δε θα πει προδοσία
να μη με κατηγορήσουν για ευκολία, πως δεν έσκαψα βαθιά,
πως δε βύθισα το μαχαίρι στα πιο γυμνά μου κόκκαλα
όμως είμαι άνθρωπος και γω, επιτέλους κουράστηκα, πώς το λένε,
κούραση πιο τρομαχτική από την ποίηση υπάρχει;
εγκαταλείπω την ποίηση δε θα πει προδοσία
βρίσκει κανείς τόσους τρόπους να επιμεληθεί την καταστροφή του.
Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ποιήματα 1949-1960, Εκδόσεις Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1962, σ. 81.
1. Ανδρέας Εμπειρίκος, Ο Πλόκαμος της Αλταμίρας, 3
Η ποίησις είναι ανάπτυξι στίλβοντος ποδηλάτου.
Mέσα της όλοι μεγαλώνουμε. Οι δρόμοι είναι λευκοί.
Τα άνθη μιλούν. Από τα πέταλά τους αναδύονται συχνά μικρούτσικες παιδίσκες.
Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος
Mέσα της όλοι μεγαλώνουμε. Οι δρόμοι είναι λευκοί.
Τα άνθη μιλούν. Από τα πέταλά τους αναδύονται συχνά μικρούτσικες παιδίσκες.
Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος
Ανδρέας Εμπειρίκος, Ενδοχώρα, Ο Πλόκαμος της Αλταμίρας, 3
2. Άρης Αλεξάνδρου, Το μαχαίρι
Όπως αργεί τ' ατσάλι να γίνει κοφτερό και χρήσιμο μαχαίρι
έτσι αργούν κ' οι λέξεις ν' ακονιστούν σε λόγο.
Στο μεταξύ
όσο δουλεύεις στον τροχό
πρόσεχε μην παρασυρθείς
μην ξιππαστείς
απ' τη λαμπρή αλληλουχία των σπινθήρων.Σκοπός σου εσένα το μαχαίρι.
Από τη συλλογή Ευθύτης οδών (1959)
Άρης Αλεξάνδρου, Ποιήματα (1941-1974), Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1981, σ. 99.
3. Μανόλη Αναγνωστάκη, [Σε τί βοηθά λοιπόν...]
Σε τί βοηθά λοιπόν η ποίηση
(Αυτή εδώ η ποίηση, λέω)
Στα υψηλά σου ιδανικά, στη συνείδηση του χρέους
Στο μεγάλο πέρασμα από τον καταναγκασμό
Στις συνθήκες της ελευθερίας;
Σε τί βοηθά λοιπόν η ποίηση
—Αυτό, έστω, που εγώ ποίηση ονομάζω—
(Ας ζήσουμε λοιπόν και μ’ αυτά ή μόνο μ’ αυτά).
Από τη συλλογή Η Συνέχεια 3 (1962)
Μανόλης Αναγνωστάκης, Τα Ποιήματα. 1941-1971, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2000, σ. 153.
4. Γιώργος Σαραντάρης, Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει...
Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει...
Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει φεύγουμε,
σημαίνει εγκαταλείπουμε τον αγώνα,
παρατάμε τη χαρά στους ανίδεους,
τις γυναίκες στα φιλιά του ανέμου
και στη σκόνη του καιρού.
Σημαίνει πως φοβόμαστε
και η ζωή μάς έγινε ξένη,
ο θάνατος βραχνάς.
Γιώργος Σαραντάρης, Ποιήματα, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1961 [1938].
5. Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου, Ars Poetica
Το ποίημα θέλω να είναι νύχτα, περιπλάνηση
σε ξεμοναχιασμένους δρόμους και σε αρτηρίες
όπου η ζωή χορεύει. Θέλω να είναι
αγώνας, όχι μια μουσική που λύνεται
μα πάθος για την μέσα έκφραση μιας ασυναρτησίας
μιας αταξίας που θα γίνει παρανάλωμα
αν δεν τα παίξουμε όλα για όλα.
Όταν οι άλλοι, αδιάφοροι, με σιγουριά
ξοδεύονται άσκοπα ή ετοιμάζονται το βράδυ
να πεθάνουν, όλη τη νύχτα ψάχνω για ψηφίδες
αδιάφθορες μες στον μονόλογο τον καθημερινό
κι ας είναι οι πιο φθαρμένες. Να φεγγρίζουν
μες στο πυκνό σκοτάδι τους σαν τ' αχαμνά ζωύφια
τυχαίες, σκοτωμένες απ' το νόημα
με αίσθημα ποτισμένες.
Από τη συλλογή Ο δύσκολος θάνατος (1978)
6. Αργύρης Χιόνης [«Κούφον γαρ χρήμα»], Δ'
Η ποίηση πρέπει να 'ναι
Ένα ζαχαρωμένο βότσαλο
Πάνω που θα 'χεις γλυκαθεί
Να σπας τα δόντια σου.
Από τη συλλογή Τύποι ήλων (1978)
7. Μίλτος Σαχτούρης, Ο στρατιώτης ποιητής
Δεν έχω γράψει ποιήματα
μέσα σε κρότους
μέσα σε κρότους
κύλησε η ζωή μου
Τη μιαν ημέρα έτρεμα
την άλλην ανατρίχιαζα
μέσα στο φόβο
μέσα στο φόβο
πέρασε η ζωή μου
Δεν έχω γράψει ποιήματα
δεν έχω γράψει ποιήματα
μόνο σταυρούς
σε μνήματα
καρφώνω
Από τη συλλογή Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο (1958)
8. Τάκης Σινόπουλος, Ο καιόμενος
Κοιτάχτε μπήκε στη φωτιά! είπε ένας απ' το πλήθος.
Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν
στ' αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο, όταν του
μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια.
Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου.
Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι.
Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος;
Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά;
Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι.
Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις, μου είπαν.
Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος.
Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο.
Γινόταν ήλιος.
Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές
άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.
Ο ποιητής μοιράζεται στα δυο.
Από τη συλλογή Μεταίχμιο Β' (1957)
9. Κώστας Καρυωτάκης, [Είμαστε κάτι...]
Είμαστε κάτι ξεχαρβαλωμένες
κιθάρες. Ο άνεμος, όταν περνάει,
στίχους, ήχους παράφωνους ξυπνάει
στις χορδές που κρέμονται σαν καδένες.
Είμαστε κάτι απίστευτες αντένες.
Υψώνονται σα δάχτυλα στα χάη,
στην κορυφή τους τ' άπειρο αντηχάει,
μα γρήγορα θα πέσουνε σπασμένες.
Είμαστε κάτι διάχυτες αισθήσεις,
χωρίς ελπίδα να συγκεντρωθούμε.
Στα νεύρα μας μπερδεύεται όλη η φύσις.
Στο σώμα, στην ενθύμηση πονούμε.
Μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις
είναι το καταφύγιο που φθονούμε.
Από τη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες (1927)
10. Κ.Π. Καβάφης, Το Πρώτο Σκαλί
Εις τον Θεόκριτο παραπονιούνταν
μια μέρα ο νέος ποιητής Ευμένης·
«Τώρα δυο χρόνια πέρασαν που γράφω
κ’ ένα ειδύλλιο έκαμα μονάχα.
Το μόνον άρτιον μου έργον είναι.
Aλλοίμονον, είν’ υψηλή το βλέπω,
πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα·
κι απ’ το σκαλί το πρώτο εδώ που είμαι,
ποτέ δεν θ’ ανεβώ ο δυστυχισμένος.»
Είπ’ ο Θεόκριτος· «Aυτά τα λόγια
ανάρμοστα και βλασφημίες είναι.
Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει
νά’σαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι·
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.
Κι αυτό ακόμη το σκαλί το πρώτο
πολύ από τον κοινό τον κόσμο απέχει.
Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο
πρέπει με το δικαίωμα σου νάσαι
πολίτης εις των ιδεών την πόλι.
Και δύσκολο στην πόλι εκείνην είναι
και σπάνιο να σε πολιτογραφήσουν.
Στην αγορά της βρίσκεις Νομοθέτας
που δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι·
τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα.»
Κ.Π. Καβάφης, Τα Ποιήματα (1897-1918), τόμ. Α΄, επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα 1995 (4η έκδ.), σ. 105.
11. Ζακ Πρεβέρ, Πώς να ζωγραφίσετε ένα πουλί
Στην Εlsa Henriquez
Ζωγραφίστε πρώτα ένα κλουβί
με μια πόρτα ανοιχτή
ζωγραφίστε μετά
κάτι όμορφο
κάτι απλό
κάτι ωραίο
κάτι χρήσιμο
για το πουλί
βάλτε μετά το μουσαμά απάνω σ' ένα δέντρο
σ' ένα κήπο
σ' ένα πάρκο
ή σ' ένα δάσος
κρυφτείτε πίσω από το δέντρο
χωρίς μιλιά
τελείως ακίνητοι…
Κάποτε το πουλί έρχεται γρήγορα
μα μπορεί και να περιμένει χρόνια
πριν τ' αποφασίσει
Μην απογοητευτείτε
περιμένετε
περιμένετε αν χρειαστεί χρόνια ολόκληρα
το αν έρθει γρήγορα ή αργά το πουλί
δε θα 'χει καμία σχέση
με την επιτυχία του πίνακα
Όταν φτάσει το πουλί
αν φτάσει
κρατήστε απόλυτη σιωπή
περιμένετε να μπει το πουλί στο κλουβί
κι όταν μπει
κλείστε απαλά την πόρτα με το πινέλο
μετά
σβήστε ένα ένα όλα τα σύρματα
προσέχοντας να μην αγγίξετε ούτε ένα φτερό του πουλιού
Ζωγραφίστε κατόπιν το δέντρο
διαλέγοντας το πιο ωραίο κλαδί του
για το πουλί
ζωγραφίστε ακόμη το πράσινο φύλλωμα και τη δροσιά του ανέμου
τη σκόνη του ήλιου
το σούρσιμο των ζώων στη χλόη μέσα στο κάμα του καλοκαιριού
και μετά περιμένετε ν' αποφασίσει το πουλί να τραγουδήσει
Αν δεν τραγουδά το πουλί
Είναι κακό σημάδι
σημάδι πως ο πίνακας είναι κακός
μ' αν τραγουδά είναι καλό σημάδι
σημάδι πως μπορείτε να υπογράψετε
Τραβάτε λοιπόν πολύ απαλά
ένα φτερό απ' το πουλί
και γράφετε τ' όνομά σας σε μια γωνία του πίνακα.
Jacques Prevert, Επιλογή από τα Paroles, μτφρ. Δημήτρης Καλοκύρης, Εκδόσεις Εγνατία, Θεσσαλονίκη 1971, σ. 65-67.
12. Σαρλ Μπωντλαίρ, Άλμπατρος
Συχνά για να περάσουνε την ώρα οι ναυτικοί
άλμπατρος πιάνουνε, πουλιά μεγάλα της θαλάσσης,
που ακολουθούνε σύντροφοι, το πλοίο, νωχελικοί
καθώς γλιστράει στου ωκεανού τις αχανείς εκτάσεις.
Και μόλις στο κατάστρωμα του καραβιού βρεθούν
αυτοί οι ρηγάδες τ’ ουρανού, αδέξιοι, ντροπιασμένοι,
τ’ αποσταμένα τους φτερά στα πλάγια παρατούν
να σέρνονται σαν τα κουπιά που η βάρκα τα πηγαίνει.
Πώς κείτεται έτσι ο φτερωτός ταξιδευτής δειλός!
Τ’ ωραίο πουλί τι κωμικό κι αδέξιο που απομένει!
Ένας τους με την πίπα του το ράμφος του χτυπά
κι άλλος, χωλαίνοντας, το πώς πετούσε παρασταίνει.
Ίδιος με τούτο ο Ποιητής τ’ αγέρωχο πουλί
που ζει στη μπόρα κι αψηφά το βέλος του θανάτου,
σαν έρθει εξόριστος στη γη και στην οχλοβοή
μέσ’ στα γιγάντια του φτερά χάνει τα βήματά του.
μτφρ. Αλέξανδρος Μπάρας
(1906-1990)
Πηγή: http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/5497/Neoteri-Europaiki-Logotechnia_B-Lykeiou_html-empl/index_a_20.html
