Η
τρίτη Πέμπτη κάθε Νοεμβρίου είναι αφιερωμένη στη Φιλοσοφία από την UNESCO. Η καθιέρωση αυτής της Παγκόσμιας
Ημέρας στοχεύει στο να μας δώσει την ευκαιρία να αναλογιστούμε τη σημασία που
έχει η Φιλοσοφία στη ζωή μας. Ο άνθρωπος πάντα είχε την τάση για παρατήρηση και
στοχασμό και πάντα γοητευόταν από την περιδιάβαση του νου στις διαφορετικές
σκέψεις, επιλογές και πιθανότητες. Μας αρέσει να σκεφτόμαστε, να έχουμε
απορίες, να προσπαθούμε να απαντάμε σε αυτές, να υποθέτουμε, να κάνουμε συσχετίσεις,
να ερμηνεύουμε τον κόσμο και τους εαυτούς μας. Όμως, σε τι από όλα τα παραπάνω
συνίσταται η Φιλοσοφία;
Ορισμένοι
έχουν την εντύπωση ότι ένας φιλόσοφος είναι ένας άνθρωπος που κάθεται κάτω από
ένα δέντρο έχοντας λυμένα όλα του τα προβλήματα και προσπαθεί να δημιουργήσει
καινούρια. Άλλοι θεωρούν ότι ο φιλόσοφος είναι ένας άεργος που απλά σπαταλάει
το χρόνο του σε ψευδοδιλήμματα. Άλλοι πάλι, κάτω από την επιρροή στωικών ή
χριστιανικών ιδεών για τη φιλοσοφία, θεωρούν ότι ένας φιλόσοφος είναι ένας απόλυτα
σοφός άνθρωπος που ζει έχοντας απόλυτο έλεγχο των αναγκών του σώματος και
απολαμβάνοντας τη μακαριότητα των πνευματικών αγαθών. Ή, ακόμα, κάποιοι θεωρούν
ότι είναι ιεροσυλία να προσπαθήσει κάποιος να χαρακτηριστεί ως φιλόσοφος μιας
και αυτόν τον τίτλο μπορούν να φέρουν μόνο αυθεντίες του παρελθόντος που έχουν
πλέον αποβιώσει.
Με βάση τα παραπάνω, η Φιλοσοφία θα
έπρεπε να είναι είτε κάτι άχρηστο, κάτι που δεν έχει καμία αξία στην καθημερινή
μας ζωή, είτε κάτι άπιαστο, κάτι που δεν μπορούμε ποτέ να αξιοποιήσουμε. Ωστόσο,
η Φιλοσοφία δεν είναι ούτε άχρηστη ούτε άπιαστη. Όπως, επίσης, δεν είναι και
μια στείρα μετάδοση ακαδημαϊκής γνώσης για ρήσεις φιλοσόφων του παρελθόντος. Και
σε αυτό το σημείο γίνεται φανερό ότι ίσως είναι πιο εύκολο να ορίσει κανείς τι
δεν είναι η Φιλοσοφία παρά το τι είναι.
Ένα λατινικό ρητό λέει: “Primum vivere, deinde philosophari”. Το να ζεις είναι πιο
σημαντικό από το να φιλοσοφείς. Στην χρονική και αξιολογική ιεραρχία της παράδοσης
των Ρωμαίων φαίνεται να προηγείται η επιβίωση. Μήπως, όμως, η Φιλοσοφία -παρότι
δεν της φαίνεται- είναι ζήτημα επιβίωσης;
Φέτος η θεματική της Παγκόσμιας Ημέρας
Φιλοσοφίας είναι ο φιλοσοφικός αναστοχασμός στον πολυπολιτισμικό κόσμο. Δηλαδή,
η μέρα αυτή αφιερώνεται στην προσπάθειά μας να σκεφτούμε και να κατανοήσουμε
τον Άλλο. Ποιος είναι ο Άλλος; Στο πλαίσιο της έννοιας «πολυπολιτισμικός κόσμος»
λογικά ο Άλλος είναι αυτός που ανήκει σε διαφορετική πολιτισμική παράδοση από
εμάς. Ωστόσο, στη Φιλοσοφία ο Άλλος είναι ο ριζικά διαφορετικός από εμάς. Ποιος
θα μπορούσε να είναι αυτός; Μπορεί να είναι αυτός που τον θεωρούμε εχθρό μας,
αλλά μπορεί να είναι και κάποιος που περνά απαρατήρητος από την αδιάφορη ματιά μας.
Μπορεί να είναι ένας γείτονας, ο οπαδός της αντίπαλης ομάδας, μπορεί να είναι ο
άνθρωπος που προσπερνάμε στο πεζοδρόμιο, μπορεί να είμαστε εμείς οι Ίδιοι.
Η
συνεχής προσπάθεια διερεύνησης της ίδιας μας της ταυτότητας, αλλά και της κατανόησης
των άλλων μάλλον είναι μια διαδικασία που μας οδηγεί αναπόφευκτα σε λήψη αποφάσεων
συνεχώς. Από τη μια, η απόπειρα προσδιορισμού του ίδιου μας του εαυτού, που αλλάζει
κάθε μέρα και, κατά συνέπεια, μηδενίζει το κοντέρ της προσπάθειάς μας κάθε
εικοσιτέσσερις ώρες – ίσως και συχνότερα. Κι από την άλλη, η απόπειρα
κατανόησης των άλλων, αυτών που βρίσκονται έξω από τη σφαίρα της εμπειρίας μας.
Με αυτήν τη δύσκολη διαδικασία συνεχούς σκέψης, με το συνεχή – και ίσως
ασύνειδο – φιλοσοφικό στοχασμό μας, σχετίζεται η συμπεριφορά μας, οι αποφάσεις
που παίρνουμε κάθε στιγμή. Φαίνεται, λοιπόν, σε αυτήν την περίπτωση ότι η
Φιλοσοφία είναι το πρακτικό εργαλείο που μας δίνει κατευθύνσεις για το πώς θα
δράσουμε, τι αποφάσεις θα πάρουμε, ποιες επιλογές θα κάνουμε, πώς θα
συμπεριφερθούμε.
Κλείνοντας, μιας και η Παγκόσμια
Ημέρα της Φιλοσοφίας είναι τόσο κοντά με τον εορτασμό της επετείου του
Πολυτεχνείου και αφού η θεματική της φετινής Ημέρας της Φιλοσοφίας ορίστηκε από
την UNESCO
ως
ο φιλοσοφικός αναστοχασμός στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες, ας πάρουμε λίγο
χρόνο να σκεφτούμε τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει δύο ανθρώπους να νιώθουν
ότι είναι ριζικά διαφορετικοί. Να νιώθουν ότι δεν μπορούν να καταλάβουν, να
σκεφτούν και να βιώσουν την εμπειρία της σφαίρας του Άλλου. Ίσως, δεν είναι
μόνο οι διαφορετικές κουλτούρες που μας κάνουν να αισθανόμαστε διαφορετικοί. Τι
χώριζε αυτόν που κρεμόταν στα κάγκελα του Πολυτεχνείου από αυτόν που οδηγούσε
το τανκ; Μήπως, τελικά, είναι πιο σημαντικό πρώτα να φιλοσοφείς και μετά να
ζεις;
Φωτεινή
Κατσίβα,
Φιλόλογος,
ΜΔΕ στη Διδασκαλία και Αξιολόγηση
