Πολλοί από εμάς (ειδικά οι μεγαλύτεροι σε ηλικία) προβληματιζόμαστε όταν βλέπουμε γραμμένες με την συγκεκριμένη ορθογραφία τις λέξεις "τρένο", "μπίρα", "κτίριο", "ξίδι", "βρομιά" κ.α. Αρκετοί αναρωτιούνται γιατί αλλάζει η γραφή των λέξεων. Και μάλιστα, συχνά θεωρούν ότι η ορθογραφία που έμαθαν κατά τα σχολικά τους χρόνια είναι η μόνη σωστή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να πιστεύουν ότι οι αλλαγές οδηγούν σε αλλοίωση της γλώσσας και από εκεί ξεκινά ένα γαϊτανάκι γλωσσικών, εθνικών (ή και εθνικιστικών πολλές φορές), πολιτικών κ.λπ. απόψεων και στάσεων.
Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές τα γλωσσικά ζητήματα αλληλοεπικαλύπτονται ή διαπλέκονται με θέματα πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο ότι τα άτομα που διαμαρτύρονται πιο έντονα για τις γλωσσικές αλλαγές είναι αυτά που πήγαν σχολείο στην περίοδο της δικτατορίας. Σε αυτήν την περίοδο, η εκπαίδευση είχε οργανωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετήσει πολιτικές σκοπιμότητες. Πιο συγκεκριμένα, τα προγράμματα σπουδών στόχευαν στο να διαμορφώσουν έντονη εθνική συνείδηση και θαυμασμό για την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών ενισχύθηκε, η καθαρεύουσα ήταν η γλωσσική ποικιλία, η "γλώσσα" που χρησιμοποιούνταν για τα μαθήματα και οι μαθητές εκπαιδεύονταν στο να θεωρούν ως σωστή εκδοχή της γλώσσας την καθαρεύουσα, δηλαδή ό,τι πλησίαζε περισσότερο στην πρωταρχική (κατά την άποψη του δικτατορικού καθεστώτος) μορφή της γλώσσας, τα αρχαία ελληνικά.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να διευκρινίσουμε ορισμένα πράγματα. Πρώτον, αναφερθήκαμε πριν στην έννοια της ποικιλίας. Η ποικιλία είναι μια μορφή μιας γλώσσας η οποία έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την ξεχωρίζουν από αυτήν, αλλά όχι τόσο σημαντικά, ώστε να δημιουργούν μια διαφορετική γλώσσα. Οι ποικιλίες χωρίζονται σε δυο βασικές κατηγορίες: τις γεωγραφικές (π.χ. κρητική διάλεκτος), και τις κοινωνικές (π.χ. γλώσσα των νέων). Επομένως, η καθαρεύουσα θα μπορούσε να ενταχθεί στις κοινωνικές ποικιλίες. Ωστόσο, υπάρχει ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας: η καθαρεύουσα είναι μια τεχνητή ποικιλία/γλώσσα. Δηλαδή, δεν προέκυψε φυσικά. Οι ομιλητές της αναγκάστηκαν να την μιλούν ανακαλώντας κανόνες, χωρίς η ομιλία τους, δηλαδή, να είναι αυθεντική και άμεση. Οι κανόνες τέθηκαν με βάση τα αρχαία ελληνικά.
Δεύτερη διευκρίνιση: τα αρχαία ελληνικά δεν είναι μια ενιαία γλώσσα. Στην αρχαιότητα τα ελληνικά φύλα μιλούσαν διάφορες ποικιλίες. Συνήθως, όταν μιλάμε για αρχαία ελληνικά, εννοούμε την αττική διάλεκτο της κλασικής εποχής, καθώς αυτήν γνωρίζουμε καλύτερα σήμερα. Και την γνωρίζουμε καλύτερα, γιατί σε αυτήν είναι γραμμένα τα περισσότερα κείμενα που μας έχουν διασωθεί. Έτσι, η αττική διάλεκτος έχει γίνει συνώνυμο της αρχαίας ελληνικής. Αλλά υπάρχει και ένας ακόμα λόγος για αυτήν την ταύτιση. Για όσους θέλουν να προπαγανδίσουν την "ανωτερότητα" της ελληνικής γλώσσας, η δόξα και τα επιτεύγματα των ανθρώπων που την μιλούσαν, δηλαδή των Αθηναίων της κλασικής περιόδου, επενδύει με τον καλύτερο τρόπο την αίγλη της. Από εκεί και πέρα ξεκινά μια στρεβλωμένη αντίληψη για το τι συνιστά σωστό και λάθος στη χρήση της νέας ελληνικής...
Τρίτη διευκρίνιση: η νέα ελληνική γλώσσα έχει μια αρκετά περίπλοκη ορθογραφία, γιατί είναι ιστορική. Τι σημαίνει αυτό; Υπάρχουν δύο είδη ορθογραφίας: η φωνητική και η ιστορική. Τι είναι η φωνητική; Όπως γνωρίζετε (ή όπως μπορείτε να φανταστείτε, σε περίπτωση που δεν το γνωρίζετε), φωνητικός είναι αυτός που έχει να κάνει με την φωνή, την προφορά. Δηλαδή, στη φωνητική ορθογραφία εφαρμόζουμε το γνωστό "γράφω και διαβάζω ό,τι ακούω". Αντίθετα, η ιστορική ορθογραφία ακολουθεί την παραδοσιακή γραφή μιας λέξης, η οποία είχε να κάνει με τον τρόπο που προφερόταν ιστορικά η λέξη, αλλά, λόγω της γλωσσικής αλλαγής, η προφορά άλλαξε.
Με βάση τα παραπάνω μπορείτε να φανταστείτε ποιο είδος ορθογραφίας ακολουθεί η νέα ελληνική. Σωστά φανταστήκατε! Πρόκειται για την ιστορική ορθογραφία. Μπορεί να γράφουμε "οικογένεια", αλλά διαβάζουμε "ικογένια". Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί κάποτε οι λέξεις προφέρονταν διαφορετικά, κάποια στιγμή η προφορά άλλαξε (με φυσικό τρόπο) και καταλήξαμε στο να μην ταυτίζεται η γραφή με την προφορά.
Κατά καιρούς έγιναν προσπάθειες να αλλάξει η ορθογραφία και από ιστορική να γίνει φωνητική. Όπως μπορείτε να δείτε και στην παρακάτω εικόνα, κάποιοι υποστήριζαν ότι η ορθογραφία πρέπει να γίνει φωνητική. Πριν συνεχίσετε την ανάγνωση, σκεφτείτε αν θα σας φαινόταν θετική μια τέτοια αλλαγή.
Και τώρα συνεχίζουμε! Διαβάστε την παρακάτω φράση:
"Σίμερα, ος καλός γονιός που ανισιχί για το πεδί του, πίγα στο σχολίο για να ροτίσο το σίλογο καθιγιτόν πός τα πάι το πεδί μου στι γιμναστικί και στι γλόσα."
Πόση ώρα σας χρειάστηκε για να διαβάσετε αυτήν την περίοδο λόγου; Προφανώς πολλή περισσότερη από όση θα χρειαζόσασταν αν ήταν σωστά ορθογραφημένη. Κι αυτό γιατί από ένα σημείο και μετά στην ανάπτυξή μας, διαβάζουμε αναγνωρίζοντας τις λέξεις ως εικόνες. Δεν συλλαβίζουμε. Κι αν η εικόνα που έχουμε συνηθίσει έχει αλλάξει, τότε δυσκολευόμαστε. Άρα, η φωνητική ορθογραφία σίγουρα θα δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα από όσα θα μπορούσε να λύσει.
Από την άλλη, μέσω της ιστορικής ορθογραφίας μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ετυμολογία των λέξεων και, κατά συνέπεια, να συναγάγουμε τη σημασία μιας λέξης χωρίς να την γνωρίζουμε εκ των προτέρων. Αυτοί οι δύο λόγοι, όπως και άλλοι πολλοί που δεν θα αναλωθούμε στο να τους καταγράψουμε εδώ, αποδεικνύουν ότι η ιστορική ορθογραφία είναι η πιο ταιριαστή για τη γλώσσα μας.
Ωστόσο, η υιοθέτηση της ιστορικής ορθογραφίας δεν μπορεί να εμποδίσει τη γλωσσική αλλαγή. Τι είναι η γλωσσική αλλαγή; Είναι οι αλλαγές που συμβαίνουν στη γλώσσα με τρόπο φυσικό, δηλαδή επειδή έτσι επιλέγουν να εκφράζονται οι φυσικοί της ομιλητές, παρότι μπορεί να παραβιάζουν γραμματικούς κανόνες που ίσχυαν μέχρι εκείνη τη στιγμή. Αυτό είναι μια απόλυτα φυσιολογική διαδικασία. Μπορούμε να το διαπιστώσουμε μελετώντας κείμενα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η γλώσσα αλλάζει και είναι λίγο ανόητο να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ανακόψουμε την αλλαγή. Και κυρίως είναι γραφικό να προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να εμποδίσουμε την αλλαγή. Γιατί να μην επέλθει η αλλαγή; Ποιο θα είναι το πρόβλημα; Ίσως εδώ δίνονται κάποιες απαντήσεις αν σκεφτούμε τη σύνδεση των γλωσσικών θεμάτων με ζητήματα πολιτικής φύσεως, στην οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω.
Επιτέλους, όμως, ήρθε η ώρα να επιστρέψουμε στο αρχικό μας ζήτημα. Ποια είναι η "σωστή" ορθογραφία των λέξεων με τις οποίες ξεκινήσαμε; Πριν απαντήσουμε, αξίζει να αναφερθούμε σε δύο σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, η ορθογραφία μπορεί να αιτιολογείται με βάση την ιστορική γραμματική ή την ετυμολογία μιας λέξης ή με βάση της χρήση της από τους φυσικούς ομιλητές. Για παράδειγμα, η λέξη ημιώροφος μπορεί να γραφεί με "ω", γιατί, σύμφωνα με τη γραμματική, κατά τη σύνθεση το "ο" εκτείνεται (συνθετική έκταση) ή μπορεί να γραφεί με "ο", δηλαδή ημιόροφος, καθώς στα νέα ελληνικά δεν υπάρχει φωνητική έκταση, το "ω" προφέρεται ίδια με το "ο" και, κατά συνέπεια, δεν μπορεί να υπάρχει συνθετική έκταση. Επιπλέον, με μια απλή αναζήτηση στο ίντερνετ μπορεί κανείς να διαπιστώσει πόσο έντονα έχει καθιερωθεί η χρήση του δεύτερου τύπου. Άρα, και οι δύο ορθογραφίες μπορούν να θεωρηθούν σωστές και σε καμία περίπτωση δεν συντελείται κάποια καταστροφή για τη γλώσσα μας.
Αντίστοιχα, πάμε να δούμε και την ορθογραφία των λέξεων με τις οποίες ξεκινήσαμε:
τρένο: η λέξη είναι δάνειο στα ελληνικά από ξένη γλώσσα (γαλλικά: train, αγγλικά: train). Για τις δάνειες λέξεις ισχύουν δύο τρόποι ορθογραφίας. Μπορούμε να υιοθετήσουμε την αρχή της απλοποίησης, δηλαδή "τρένο". Ή μπορούμε να υιοθετήσουμε μια γραφή που θα αντιστοιχίζει την "ποσότητες", δηλαδή "τραίνο".
μπίρα: Το ίδιο ισχύει και με τη λέξη "μπίρα". Η λέξη πρόερχεται από τα γερμανικά (bier).
κτίριο: Η ετυμολογία της λέξης συνδέεται με το "οικητήριο", άρα με βάση την ετυμολογία της η λέξη γράφεται ως "κτήριο". Ωστόσο, οι φυσικοί ομιλητές για πολλά χρόνια παρετυμολογούσαν τη λέξη, την συνέδεαν με το ρήμα "κτίζω", με αποτέλεσμα να καθιερωθεί η χρήση της δεύτερης γραφής.
ξίδι: Η λέξη προέρχεται από το ελληνιστικό ὀξίδιον, υποκοριστικό του ὄξος. Ωστόσο, για πολλά χρόνια χρησιμοποιούνταν η γραφή "ξύδι", με αποτέλεσμα και αυτή να συναντάται συχνά στο γραπτό λόγο.
βρόμα: Η λέξη σημαίνει ότι κάτι αναδίδει άσχημη μυρωδιά και είναι διαφορετική από τη λέξη "βρώμα", η οποία προέρχεται από το αρχαίο "βιβρώσκω" που σημαίνει τρώω. Επομένως, ότι θέλουμε να μιλήσουμε για κάτι δύσοσμο, η σωστή ορθογραφία της λέξης με βάση την ετυμολογία είναι "βρόμα". Ωστόσο, για πολλά χρόνια οι φυσικοί ομιλητές χρησιμοποιούν τη γραφή "βρώμα", με αποτέλεσμα να μπορεί να θεωρηθεί και αυτή σωστή.
Φυσικά, μετά από όλη αυτήν την ανάλυση καλό θα ήταν να καταλήξουμε κάπου. Κανείς δεν μπορεί να μας επιβάλει το πώς θα γράφουμε, αλλά καλό θα ήταν να κάνουμε οι ίδιοι την επιλογή μας. Τι σας πείθει περισσότερο; Η ετυμολογική αναζήτηση της ορθογραφίας ή η αναζήτησή της με βάση τη χρήση από τους φυσικούς ομιλητές; Πάντως όποια ορθογραφία κι αν επιλέξετε, προσπαθήστε να είστε συνεπείς στη χρήση της!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου