Λάθε βιώσας: Ζήσε απαρατήρητος

 

Αυτή η παράξενη ρήση ανήκει στον Επίκουρο, έναν έλληνα φιλόσοφο που γεννήθηκε τον 4^ο αιώνα π.Χ. Ήταν ένας στοχαστής που προκάλεσε αντιφατικά συναισθήματα. Ορισμένοι τον λάτρεψαν, ενώ άλλοι τον μίσησαν πολύ. Ο Λουκρήτιος, ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος, γράφει γι’ αυτόν ότι «ήταν θεός, ναι θεός…», ενώ ο Κικέρων, ρωμαίος ρήτορας και φιλόσοφος, αναφέρει σε κάποιο από τα έργα του «Επίκουρε, μάλλον βγήκες από χοιροστάσιο και όχι από σχολή». Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τη φράση του Επίκουρου και, μέσα από αυτήν, την ηθική φιλοσοφία του Επίκουρου, θα καταλάβουμε και για ποιον λόγο είχε φανατικούς φίλους και εχθρούς.

Ο Επίκουρος πίστευε ότι, για να είναι κάποιος ευτυχισμένος, θα πρέπει να μπορεί να απολαμβάνει τις ηδονές της ζωής και να είναι σε θέση να αποφύγει κάθε πόνο. Ο φιλόσοφος χωρίζει τις ηδονές σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν όσες προκαλούν ευχαρίστηση, η οποία διαρκεί όσο το αγαθό που την προκαλεί είναι παρόν. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν αυτές που η ευχαρίστηση η οποία προκαλούν διαρκεί ακόμα και όταν το αγαθό που την προκαλεί δεν είναι πλέον παρόν. Για παράδειγμα, αν κάποιος αισθάνεται πόνο στο στομάχι του από την πείνα, τότε οφείλει να φάει, για να γλιτώσει από τον πόνο. Στη συνέχεια, θα αισθανθεί την ηδονή της πρώτης κατηγορίας (ο Επίκουρος την ονομάζει κατά κίνησιν ηδονή), δηλαδή, καθώς θα τρώει το γεύμα του, θα αισθάνεται την πρόσκαιρη ηδονή του φαγητού. Ωστόσο, για να ζήσει και την ηδονή της δεύτερης κατηγορίας, που για τον Επίκουρο είναι και σημαντικότερη, θα πρέπει να σταματήσει να τρώει, μόλις αισθανθεί ότι χόρτασε. Σε διαφορετική περίπτωση, δεν θα είναι σε θέση να αισθανθεί την ηδονή που προκαλεί το να μπορεί κανείς να αισθάνεται χορτάτος, γιατί πλέον θα έχει αποκτήσει στομαχόπονο και έτσι θα καταλήξει να είναι στην ίδια θέση με αυτή που ήταν αρχικά, πριν φάει το γεύμα του, να αισθάνεται, δηλαδή, πόνο. Η ηδονή της δεύτερης κατηγορίας ονομάζεται καταστηματική, που σημαίνει ότι εγκαθίσταται και μένει, όπως φανερώνει και η ετυμολογία της (κατά + ἵστημι). Δηλαδή, δεν είναι πρόσκαιρη, αλλά έχει έναν πιο μόνιμο χαρακτήρα. Αντίθετα, η κατά κίνησιν είναι αυτή που όταν τελειώνει η κίνηση, δηλαδή η δραστηριότητα που προκαλεί την ηδονή, τότε σταματά και η ηδονή.

Είναι φανερό ότι ο Επίκουρος προσπαθούσε να αποκαλύψει στον άνθρωπο το πόσο εύκολο είναι να αισθάνεται ευτυχισμένος και ικανοποιημένος με αυτά που έχει. Το να ζούμε απαρατήρητοι είναι μια προτροπή που ακολουθώντας την απαλλασσόμαστε από την επίπλαστη ανάγκη να κυνηγάμε τον πλούτο ή τη δόξα. Τίποτα από αυτά τα δύο δεν χρειάζεται ο άνθρωπος, για να είναι ευτυχισμένος. Ένα πλούσιο γεύμα είναι τελικά το ίδιο με το να μην απολαύσει κανείς κανένα γεύμα. Και στις δύο περιπτώσεις οι άνθρωποι καταλήγουν με κάποιο πόνο. Στην πρώτη περίπτωση με στομαχόπονο λόγω του υπερβολικού φαγητού και στη δεύτερη με τον πόνο που αισθάνεται κανείς στο σώμα από την ασιτία. Ο Επίκουρος μάς συμβουλεύει να μην στεναχωριόμαστε αν ζούμε με λίγα και να ευχαριστιόμαστε την απαλλαγή του σώματος από τον πόνο και την ευχαρίστηση από την ηδονή. Δεν χρειάζεται να αναζητάμε κάτι άλλο από το απλό. Το στομάχι μπορεί να γεμίσει και με ψωμί και με παντεσπάνι. Το αποτέλεσμα, ωστόσο, είναι το ίδιο. Γιατί να λυπάται κανείς που δεν έχει παντεσπάνι και να μην ευχαριστιέται το ότι κατάφερε να έχει ψωμί;

Φωτεινή Κατσίβα, ΦΠΨ ΕΚΠΑ