Συνοπτικός οδηγός γλωσσικής επιμέλειας κειμένων

 

Συνοπτικός οδηγός γλωσσικής επιμέλειας κειμένων:

Α.  Προσέχουμε συχνά μορφολογικά λάθη

1. Τα τριγενή και δικατάληκτα επίθετα σε -ης, -ης, -ες σχηματίζουν τη γενική σε -ους. 

π.χ. ο διεθνής γεν. του διεθνούς ουδ. το διεθνές

Το διεθνές δίκαιο / του διεθνούς δικαίου / της διεθνούς κοινότητας / στα διεθνή fora

2. Η υποτακτική αορίστου των ρημάτων που στα αρχαία ελληνικά είχαν αόριστο β’ σχηματίζεται από το θέμα του.

π.χ. να αναπαραγάγω, όχι να αναπαράξω (αρχαίο παράγω – αόρ. β’ παρήγαγον, θ. αγαγ-)

3. Ο αρχαιοπρεπής παθητικός αόριστος ρημάτων, όπως το βαίνω, έχει κατάληξη -ν στο α’ ενικό πρόσωπο και το ρήμα είναι ακατάληκτο στο γ’ ενικό.

π.χ. παρενέβην (α’ ενικό) – παρενέβη (γ’ ενικό)

4. Προσοχή, επίσης, χρειάζονται και τα επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον:

π.χ. ο ενδιαφέρων, γεν. του ενδιαφέροντος, αιτ. τον ενδιαφέροντα - το ενδιάφερον (ουδ.)

Αυτός ο άνθρωπος είναι πολύ ενδιαφέρων. (κατηγορούμενο του υποκειμένου, άρα σε συμφωνία με αυτό: ονομαστική του αρσενικού) /

Γνώρισα έναν πολύ ενδιαφέροντα άνθρωπο. / Αυτό το θέμα είναι πολύ ενδιαφέρον.

5. Ο αόριστος των υγρόληκτων ρημάτων γράφεται με ένα «λ»:

π.χ. Η αλλαγή αυτή μπορεί να συμβάλει (υποτακτική αορίστου/συνοπτική όψη = να συμβάλει μία φορά) στη βελτίωση αυτού του ζητήματος.

π.χ. Η ΕΕ αναμένει να συμβάλλουν (υποτακτική ενεστώτα/μη συνοπτική όψη = να συμβάλλουν για πάντα) όλα τα κράτη μέλη στη διατήρηση της ειρήνης στην Ευρώπη και τον κόσμο. 

6. Το αναφορικό «ό,τι» έχει κόμμα, ενώ το ειδικό όχι.

π.χ. Μέσα σε αυτή τη διάταξη περιλαμβάνεται ό,τι αναφέραμε παραπάνω. (αναφορικό) / Αξίζει να αναφέρουμε ότι αυτή η διάταξη είναι εντελώς πρωτότυπη για το ελληνικό δίκαιο. (ειδικό)

7. Προσοχή στη σύγχυση της αντωνυμίας «ποιο» με το επίρρημα «πιο».

π.χ. Αναφερθήκαμε στο ποιο είναι το περιεχόμενο του νόμου. /

Είναι φανερά πιο φιλοσοφική η δεύτερη προσέγγιση. 

8. Το επιρρηματικό «πώς» διαφέρει από το σύνδεσμο «πως». 

π.χ. Γνωρίζουμε πώς έγινε αυτή η αλλαγή (δηλαδή, ξέρουμε με ποιον τρόπο έγινε).

Γνωρίζουμε πως έγινε αυτή η αλλαγή (δηλαδή, γνωρίζουμε το ίδιο το γεγονός, ότι έγινε)

9. Η λέξη «επικεφαλής» δεν κλίνεται γιατί λειτουργεί επιρρηματικά.

π.χ. Καλέσαμε τον επικεφαλής της αποστολής, για να μας ενημερώσει για τις εξελίξεις.

10. Προσοχή χρειάζεται η γενική πληθυντικού των αρχαίων μετοχών σε -εις, -εισα, -εν.

π.χ. των υποβληθεισών αιτήσεων και όχι των υποβληθέντων αιτήσεων

Β. Συχνά λάθη στην ορθογραφία

1. οιωνεί αντί για το σωστό οιονεί

2. ανεξιθρησκεία αντί για το σωστό ανεξιθρησκία (πρόκειται για παρασύνθετα παράγωγα σύνθετων λέξεων π.χ. ανεξίθρησκος > ανεξιθρησκία και όχι θρησκεία > ανεξιθρησκία)

3. ώφελος αντί για το σωστό όφελος

4. οφέλεια αντί για το σωστό ωφέλεια 

5. παράληψη αντί για το σωστό παράλειψη (< παραλείπω)

6. πληρεί αντί για το σωστό πληροί 

7. Σε περιπτώσεις που υπάρχει διπλή ορθογραφία, φροντίζουμε να επιλέγουμε μία συγκεκριμένη γραφή, την οποία ακολουθούμε συστηματικά.

π.χ. Η λέξη ημιώροφος μπορεί να γραφτεί και ως ημιόροφος.

Η πρώτη γραφή υιοθετεί τον κανόνα της συνθετικής έκτασης από τα αρχαία ελληνικά. Ωστόσο, στα νέα ελληνικά δεν διαφέρει η ποσότητα των φωνηέντων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα σταδιακά να υιοθετηθεί από τους φυσικούς ομιλητές η δεύτερη γραφή. Επομένως, σε αυτήν την περίπτωση έχουμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε τη γραφή που θα ακολουθήσουμε.

Βέβαια, για να αποφύγουμε τον κόπο της φιλολογικής έρευνας και την ανασφάλεια που δημιουργούν οι αντικρουόμενες γλωσσολογικές θεωρίες, καλό είναι να συμβουλευόμαστε τη γραφή που προτείνει το λεξικό. Εδώ προτείνουμε το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής.

*Επίσης, διπλή γραφή υπάρχει και στα ξενικά ονόματα (π.χ. Ρουσσώ/Ρουσό). Για την ορθογραφία αυτών των λέξεων πάλι υπάρχει η δυνατότητα επιλογής. Από εμάς προτείνετε η αρχή της απλογράφησης. 

Γ. Συχνά λάθη σε φράσεις/εκφράσεις

1. υπέρ του δέοντος αντί για το σωστό: υπέρ το δέον

2. υπό του μηδενός αντί για το σωστό: υπό το μηδέν

3. κατ’ αρχήν αντί για κατ’ αρχάς (το κατ’ αρχήν χρησιμοποιείται για οντολογική προτεραιότητα, ενώ το κατ’ αρχάς για χρονική ιεράρχηση)

4. εκ των ουκ άνευ αντί για το σωστό: εκ των ων ουκ άνευ

Δ. Η χρήση των σημείων στίξης

1. Οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις χωρίζονται με κόμμα από την κύρια:

π.χ. Θα φύγουμε, όταν είναι έτοιμη η βαλίτσα μου. 

2. Όταν μια δευτερεύουσα πρόταση είναι ονοματική και λειτουργεί ως υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος της κύριας, τότε δεν την χωρίζουμε ποτέ με κόμμα:

π.χ. Ξέρω, ότι είναι γείτονάς σου. 

3. Γενικότερα, δεν μπορεί να χωριστεί το ρήμα από το υποκείμενο ή το αντικείμενο:

π.χ. Η Κατερίνα, πήγε διακοπές.

4. Χωρίζουμε με κόμμα την επεξήγηση ή παράθεση:

π.χ. Ο Κώστας, ο μανάβης, κέρδισε το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό ζωγραφικής. 

5. Χωρίζουμε με κόμμα τις συνδετικές λέξεις και φράσεις:

π.χ. Ωστόσο, δεν έπρεπε να σχολιάσεις εκείνη την ώρα. /

Πρώτα απ’ όλα, δεν νομίζω ότι έχει έρθει η ώρα να γίνει μια μεγάλη αλλαγή. 

6. Καλό είναι να χρησιμοποιούνται τα ελληνικά εισαγωγικά («…»), όταν γράφουμε στα ελληνικά και τα αγγλικά εισαγωγικά (“…”), όταν γράφουμε στα αγγλικά.

Ε. Το τελικό -ν

1. Το τελικό -ν διατηρείται στον αδύνατο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας:

π.χ. Τον γνώρισα σε ένα πάρτι. 

2. Το τελικό -ν σημειώνεται πάντα στο μόριο «δεν» για την αποφυγή σύγχυσης με την περίπτωση του «μεν…δε».

3. Το τελικό -ν σημειώνεται πάντα στην αιτιατική του αρσενικού των αντωνυμιών, όπως «ένας» (δηλαδή, έναν και όχι ένα), «ο» (δηλαδή, τον και όχι το), «κανένας» (δηλαδή, κανέναν και όχι κανένα) κ.λπ. για την αποφυγή σύγχυσης με το ουδέτερο. 

4. Το τελικό -ν σημειώνεται υποχρεωτικά πριν από τις λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν ή από κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, ξ, ψ, τσ και τζ.

π.χ. Τον κύκλο, τον πατέρα, την μπάλα κ.λπ. 

*Σύμφωνα με άλλη άποψη, το τελικό -ν σημειώνεται πάντα, δηλαδή ακόμα και να αρχίζει η λέξη με άλλο σύμφωνο, όπως τα β, γ, δ κ.λπ. 

π.χ. τον σκύλο

Προσοχή: Εδώ ο καθένας είναι ελεύθερος να ακολουθήσει τον κανόνα που επιθυμεί. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι μπορεί να εφαρμόζεται ευκαιριακά πότε ο ένας κανόνας και πότε ο άλλος. Καλό είναι να υπάρχει μια συνέπεια που θα προσδίδει αξιοπιστία στο προσωπικό στυλ γραπτού λόγου του καθενός. 

ΣΤ. Χρήση κεφαλαίων

Γενικά καλό είναι να μην γίνεται υπερβολική χρήση των κεφαλαίων, ειδικά στους τίτλους των άρθρων, όπου συχνά παρατηρείται κάθε λέξη να μπαίνει με κεφαλαίο γράμμα. 

Κεφαλαία χρησιμοποιούμε κυρίως για:

1. τα τοπωνύμια, π.χ. η Μεσόγειος

2. τα κράτη, π.χ. Ελλάδα, Δανία κ.λπ.

3. τα εθνικά (αν δεν λειτουργούν ως επίθετα), π.χ. Έλληνες, αλλά η ελληνική γλώσσα, αλλά και πάλι: η Ελληνική Δημοκρατία (εφόσον πρόκειται για την επίσημη ονομασία του ελληνικού κράτους)

4. τις ιστορικές περιόδους, π.χ. Μεσαίωνας

5. τις επιστήμες και τα ιδρύματα, π.χ. Ιστορία / Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

6. τις επίσημες ονομασίες θεσμικών οργάνων και οργανισμών, π.χ. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο / Ηνωμένη Έθνη

7. τις ονομασίες περιοδικών, π.χ. Νέος Παιδαγωγός

8. έννοιες που διαφορετικά είναι αφηρημένες, αλλά τους προσδίδουμε ιδιαίτερο νόημα, π.χ. τα κράτη της Δύσης, αλλά π.χ. η επίθεση των Οθωμανών συνέπεσε με τη δύση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.