Τζοβάνι Μπελίνι, Madonna del Prato, 1505, Λάδι σε καμβά, 67 x 86 cm, National Gallery London.
(Ακολουθεί το ποίημα με συνοδευτικές ερωτήσεις για διευκόλυνση της ερμηνευτικής προσπάθειας του αναγνώστη ή για διδακτική αξιοποίηση)
Οι πόνοι της Παναγιάς
Πού να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;
Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποιαν κορφήν ερημική;
Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ' άδικο φωνάξεις.
Ξέρω, πως θα 'χεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,
που μες στα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις.
Συ θα 'χεις μάτια γαλανά, θα 'χεις κορμάκι τρυφερό,
θα σε φυλάω από ματιά κακή κι από κακόν καιρό,
από το πρώτο ξάφνιασμα της ξυπνημένης νιότης.
Δεν είσαι συ για μαχητές, δεν είσαι συ για το σταυρό.
Εσύ νοικοκερόπουλο, όχι σκλάβος ή προδότης.
Τη νύχτα θα σηκώνομαι κι αγάλια θα νυχοπατώ,
να σκύβω την ανάσα σου ν' ακώ, πουλάκι μου ζεστό,
να σου τοιμάζω στη φωτιά γάλα και χαμομήλι
κι ύστερ' απ' το παράθυρο με καρδιοχτύπι θα κοιτώ
που θα πηγαίνεις στο σκολειό με πλάκα και κοντύλι...
Κι αν κάποτε τα φρένα σου το Δίκιο, φως της αστραπής,
κι η Αλήθεια σού χτυπήσουνε, παιδάκι μου, να μην τα πεις.
Θεριά οι άνθρωποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν.
Δεν είναι αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής.
Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν.
Ώχου, μου μπήγεις στην καρδιά, χίλια μαχαίρια και σπαθιά.
Στη γλώσσα μου ξεραίνεται το σάλιο, σαν πικρή αψιθιά!
- Ω! πώς βελάζεις ήσυχα, κοπάδι εσύ βουνίσο...-
Βοηθάτε, ουράνιες δύναμες, κι ανοίχτε μου την πιο βαθιά
την άβυσσο, μακριά απ' τους λύκους να κρυφογεννήσω!
(Από την ποιητική συλλογή "Σκλάβοι Πολιορκημένοι" που εκδόθηκε το 1927).
Ενδεικτικές ερωτήσεις
1. Το ποίημα ξεκινά με δύο ερωτήσεις. Λαμβάνοντας υπόψη σας τον τίτλο του ποιήματος, μπορείτε να φανταστείτε ποιος απευθύνεται σε ποιον; Επίσης, σκεφτείτε τι είδους ερωτήματα είναι αυτά; Αυτός που τα απευθύνει περιμένει να λάβει μια πληροφορία ή είναι ρητορικά;
2. Παρατηρήστε και πάλι τον τίτλο και σχολιάστε τον. Σε ποιους πόνους μπορεί να αναφέρεται;
3. Τι πιστεύτε ότι είναι αυτό που απασχολεί το ποιητικό υποκείμενο; Μπορείτε να αναφέρετε μερικούς στίχους που επιβεβαιώνουν την άποψή σας;
4. Εντοπίστε τα ρήματα σε μέλλοντα. Γιατί πιστεύετε ότι χρησιμοποιούνται; Περιγράφουν κάποια μελλοντική κατάσταση ή ενέργεια και τι σχέση έχουν με τα πρόσωπα που εντοπίσατε στην ερώτηση 1;
5. Στην τελευταία στροφή έχουμε δύο ρήματα σε προστακτική. Εντοπίστε τα και σχολιάστε τη χρήση της προστακτικής εδώ. Σε ποιον πιστεύετε ότι απευθύνεται;
6. Σε κάθε στροφή ομοιοκαταληκτούν ο πρώτος με το δεύτερο και τον τέταρτο και ο τρίτος με τον πέμπτο. Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιο μοτίβο που υποδεικνύεται μέσα από αυτό;
7. Το ποίημα είναι γραμμένο σε ιαμβικό μέτρο με εναλλαγή δεκαεξασύλλαβων (1ος, 2ος, 4ος) και δεκαπεντασύλλαβων (3ος και 5ος) στίχων. Στα νέα ελληνικά το ιαμβικό μέτρο αποδίδεται μέσα από την εναλλαγή μίας άτονης και μιας τονισμένης συλλαβής. Προσπαθήστε να διαβάσετε το ποίημα με το ρυθμό που υποδεικνύει το μέτρο. Παρατηρείτε σε κάποιο σημείο να διαταράσσεται ο ρυθμός του ποιήματος; Σε ποιον στίχο συμβαίνει αυτό; Μπορούμε να υποθέσουμε ότι στα συγκεκριμένα σημεία πρέπει να δώσουμε έμφαση; Σε τι σκέψεις σας οδηγεί αυτό ως προς την ερμηνεία του ποιήματος;
8. Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το δημοτικό τραγούδι. Μπορείτε να εντοπίσετε στοιχεία του δημοτικού τραγουδιού και της λαϊκής παράδοσης στον τρόπο με τον οποίο περιγράφεται η σχέση των δύο προσώπων; Πιστεύετε ότι το ποιητικό υποκείμενο ενσωματώνει στο χαρακτήρα του στοιχεία που αντλούνται από τη λαϊκή παράδοση και το δημοτική τραγούδι;
9. Τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο αξιοποιεί πολύ και ο Σολωμός που αγαπούσε τη λαϊκή έκφραση. Μάλιστα τον αξιοποιεί στους "Ελεύθερους Πολιορκημένους". Λαμβάνοντας υπόψη ότι το ποίημα του Βάρναλη ανήκει σε ποιητική συλλογή με τίτλο "Σκλάβοι Πολιορκημένοι" τι σκέψεις κάνετε για αυτήν την επιλογή του ποιητή; Γιατί μπορεί ο Σολωμός να μιλά για ελεύθερους ενώ ο Βάρναλης για σκλάβους;
10. Ο Βάρναλης αξιοποιεί στο έργο του στοιχεία συμβολισμού και ρεαλισμού. Αν υποθέσουμε ότι τα πρόσωπα και οι καταστάσεις που παρουσιάζονται στο ποίημα λειτουργούν ως σύμβολα, τι θα λέγατε ότι συμβολίζουν; Σε τι θα μπορούσαν να αντιστοιχούν ρεαλιστικά όσα περιγράφονται στο ποίημα;
11. Το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται σε κάποιον σε β' πρόσωπο. Κάντε τις απαραίτητες αλλαγές στους δύο παρακάτω στίχους, ώστε να γίνεται αναφορά σε γ' πρόσωπο. "Θεριά οι άνθρωποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν./ Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν." Τι διαφορά παρατηρείτε; Σε ποιον πιστεύετε ότι απευθύνονται οι στίχοι στην αρχική τους μορφή και σε ποιον μετά τη μετατροπή; Μήπως πλέον έχετε και άλλες σκέψεις σχετικά με τις φωνές που εκφράζει το ποιητικό υποκείμενο και το σε ποιον απευθύνεται;
12. Ακούστε στον παρακάτω σύνδεσμο το ποίημα μελοποιημένο και σχολιάστε τι καινούριο δίνει η μουσική στην ερμηνεία που έχετε κάνει ως τώρα.
13. Παρατηρήστε τον πίνακα του Μπελίνι. Πιστεύετε ότι υπάρχουν στίχοι που θα μπορούσαν να συνοδεύουν ως λεζάντα το περιεχόμενο του πίνακα; Τεκμηριώστε την απάντησή σας χρησιμοποιώντας στοιχεία της μέχρι τώρα ερμηνείας σας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου