Νίκος Γκάτσος: Η ενδεκάτη εντολή

 

Ιερώνυμος Μπος, Ο κήπος των επίγειων απολαύσεων, λάδι σε ξύλο βαλανιδιάς, 220 x 389 εκ., Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη.

Νίκος Γκάτσος (Ασέα Αρκαδίας, 8 Δεκεμβρίου 1911 - Αθήνα, 12 Μαΐου 1992) 

Σήμερα συμπληρώνονται 30 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Γκάτσου. Το φυσικό θάνατο, βέβαια... Ο Νίκος Γκάτσος εξακολουθεί να είναι παρών μέσα από την ποίησή του, την οποία απολαμβάνουν αδιάλειπτα μέχρι σήμερα πολλοί αναγνώστες των ποιημάτων του, ακροατές των τραγουδιών του, θεατές των θεατρικών του μεταφράσεων κλπ.

Παρακάτω θα βρείτε ένα από τα τραγούδια του Γκάτσου συνοδευόμενο από ερωτήσεις που μπορούν να σας διευκολύνουν στην ερμηνεία του. Επίσης, οι ερωτήσεις αυτές μπορούν να αξιοποιηθούν και διδακτικά. 

Η ενδεκάτη εντολή

Ρίξ' ένα βλέμμα σιωπηλό

στον κόσμο τον αμαρτωλό

και δες η γη πως καίει.

Και με το χέρι στην καρδιά

αν δε σ' αγγίξει η πυρκαγιά,

ψάξε να βρεις ποιος φταίει.

Σα χαμοπούλι ταπεινό

που δεν εγνώρισ' ουρανό

και περπατάει στο χώμα,

την ενδεκάτη εντολή

δεν την σεβάστηκες πολύ

γι' αυτό πονάς ακόμα.

(Την ενδεκάτη εντολή

δεν την σεβάστηκες πολύ 

γι' αυτό πονάς ακόμα.)

Είναι καινούργια και παλιά

σαν της ψυχής την αντηλιά,

σαν της καρδιάς τα βάθη.

Μα μες του κόσμου τη φωτιά

που μπερδευτήκαν τα χαρτιά

κανείς δε θα τη μάθει.

Τράβα να βρεις τον Μωυσή

και ξαναρώτα τον κι εσύ

μήπως αυτός την ξέρει

την ενδεκάτη εντολή

που 'ν' ολοκάθαρο γυαλί

και κοφτερό μαχαίρι.

(Την ενδεκάτη εντολή

που 'ν' ολοκάθαρο γυαλί

και κοφτερό μαχαίρι.)

Στην παγωμένη σου ερημιά

το γέλιο γίνεται ζημιά

κι η ομορφιά σκοτάδι.

Έτσι είναι φίλε μου η ζωή

φέρνει τον ήλιο το πρωί

την καταχνιά το βράδυ.

Κάνε λοιπόν υπομονή

τώρα που φως δε θα φανεί

κι ούτε θα 'ρθει καράβι.

Την ενδεκάτη εντολή

την ξέρουν μόνο οι τρελοί

κι όλοι της γης οι σκλάβοι.

(Την ενδεκάτη εντολή 

την ξέρουν μόνο οι τρελοί

κι όλοι της γης οι σκλάβοι.)

Ερωτήσεις:

1. Πριν διαβάσετε το ποίημα, παρατηρήστε τον τίτλο του. Τι σας φέρνει στο νου η λέξη "εντολή"; Τη λέξη εντολή συνοδεύει ένα τακτικό αριθμητικό επίθετο. Αν ψάξετε καλά μέσα στη δεξαμενή των γνώσεων σας, μπορείτε να ανακαλέσετε πληροφορίες για την "ενδέκατη εντολή"; 

2. Αφού διαβάσετε το ποίημα, να σημειώσετε το στίχο που σας τράβηξε πιο πολύ το ενδιαφέρον. Τι είναι αυτό που σας εξάπτει τη φαντασία και τη σκέψη σε αυτόν; Μπορείτε να το προσδιορίσετε;

3. Προτού προχωρήσετε σε δεύτερη ανάγνωση του ποιήματος, ποιες θεματικές θεωρείτε ότι αναδύονται μέσα από αυτό;

4. Τι πιστεύετε ότι μπορεί να συμβολίζουν το "ταπεινό χαμοπούλι" και "της καρδιάς τα βάθη"; 

5. Τι ρόλο παίζει, κατά τη γνώμη σας, ο Μωυσής στο ποίημα; Γιατί πιστεύετε ότι γίνεται αναφορά σε αυτόν στην δ' στροφή;

6. Στο ποίημα έχουμε ζευγαροπλεκτή ομοιοκαταληξία. Δηλαδή, ο α' στίχος ομοιοκαταληκτεί με το β', ο γ' με τον στ' και ο δ' με τον ε'. Παρατηρήστε σε κάθε στροφή τις λέξεις που ομοιοκαταληκτούν. Στην α' στροφή το "σιωπηλό" ομοιοκαταληκτεί με τον "αμαρτωλό". Τι σχέση πιστεύετε έχει το σιωπηλό βλέμμα με τον αμαρτωλό κόσμο; Γιατί τα συγκεκριμένα ουσιαστικά συνοδεύονται από τα συγκεκριμένα επίθετα, κατά τη γνώμη σας; Δηλαδή, γιατί το βλέμμα πρέπει να είναι σιωπηλό και ο κόσμος χαρακτηρίζετε ως αμαρτωλός; Στοχαστείτε το περιεχόμενο αυτής της λέξης λαμβάνοντας υπόψη και τις δύο σημασίες του, σύμφωνα με το λεξικό. Να θέσετε τα αντίστοιχα ερωτήματα και για τους υπόλοιπους στίχους που θεωρείτε ότι έχουν ερμηνευτικό ενδιαφέρον. 

7. Παρατηρήστε την δ' στροφή ("Τράβα να βρεις...μαχαίρι). Υπάρχει μια ιδιαιτερότητα με την ομοιοκαταληξία, η οποία παρατηρείται και σε άλλες στροφές. Πριν συνεχίσετε να διαβάζετε προσπαθήστε να βρείτε ποια είναι η ιδιαιτερότητα... Ενώ στην α' στροφή οι λέξεις που ομοιοκαταληκτούν ανήκουν στην ίδια κατηγορία των μερών του λόγου, πχ επίθετα (σιωπηλό-αμαρτωλό), ρήματα (καίει-φταίει), ουσιαστικά (καρδιά-πυρκαγιά), στις επόμενες αυτός ο "κανόνας" διαταράσσεται. Στην δ' στροφή έχουμε κορύφωση αυτής της "παραβίασης" του "κανόνα", αφού ομοιοκαταληκτεί ένα ρήμα (ξέρει) με ένα ουσιαστικό (μαχαίρι). Πιστεύετε ότι ο ποιητής προσπαθεί να μας κάνει να παρατηρήσουμε αυτές τις λέξεις; Θεωρείτε ότι έχουν κομβική σημασία για την ερμηνεία του ποιήματος; Αν ναι, γιατί;

8. Ο Γκάτσος χρησιμοποιεί αρκετά υπερρεαλιστικά σύμβολα στο έργο του. Βασική ιδέα του υπερρεαλισμού είναι η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην εξωτερική πραγματικότητα και τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Σε αυτό το καλλιτεχνικό ρεύμα σημαντικό ρόλο παίζει η προσπάθεια εξωτερίκευσης της ανθρώπινης εσωτερικότητας. Έτσι, χρησιμοποιούνται πολλές φορές σύμβολα, όπως τα αιχμηρά αντικείμενα που μπορούν να διαρρήξουν το περίβλημα ενός αντικείμενου, ώστε να διαχυθεί το εσωτερικό του ή αντικείμενα που μπορούν να συμβολίσουν αυτό το λεπτό περίβλημα που αποτρέπει την εσωτερικότητα από το να διαχυθεί στο χώρο. Με αυτή τη λογική έχουμε ισχυρά σύμβολα, όπως τα μάτια (που πίσω τους κρύβεται ο άνθρωπος, αλλά μπροστά τους ξεδιπλώνεται ο εξωτερικός κόσμος) κλπ Με βάση τα παραπάνω, πιστεύετε ότι το "κοφτερό μαχαίρι" και το "ολοκάθαρο γυαλί" μπορούν να χρησιμεύουν ως υπερρεαλιστικά σύμβολα; Κι αν ναι, αυτό πώς εξυπηρετεί το νόημα στο ποίημα;

9. Εντοπίστε το στίχο που βρίσκεται περίπου στο "κέντρο" του ποιήματος (κανείς δεν θα τη μάθει). Στον πυρήνα του ποιήματος φαίνεται να βρίσκεται η σκέψη ότι η ενδεκάτη εντολή είναι κάτι που κανείς δεν θα μάθει. Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει αυτό; Απαντήστε χρησιμοποιώντας στοιχεία του κειμένου και την έως τώρα ερμηνεία σας. 

10. Δώστε προσοχή την επανάληψη στίχων, οι οποίοι έχουν τεθεί και εντός παρενθέσεων. Τι στοιχεία μας δίνουν για την ενδεκάτη εντολή; Πώς εξηγούνται, κατά τη γνώμη σας, τα χαρακτηριστικά αυτά της ενδεκάτης εντολής, σύμφωνα και με τις υπόλοιπες περιγραφές στο ποίημα;

11. Παρατηρήστε τις αντιθέσεις που εκφράζονται στην προτελευταία στροφή ("Στην παγωμένη...βράδυ"). Ποιες καταστάσεις πιστεύετε ότι συμβολίζουν;

12. Δείτε τον πίνακα του Ιερώνυμου Μπος και σχολιάστε αν υπάρχουν στοιχεία που, κατά τη γνώμη σας, συνδέονται με το περιεχόμενο του ποιήματος.

13. Ακούστε την ερμηνεία της Νάνας Μούσχουρη σε αυτόν το σύνδεσμο Νάνα Μούσχουρη - Η ενδεκάτη εντολή και παρατηρώντας τις μουσικές διακυμάνσεις, σημειώστε τις λέξεις στις οποίες θεωρείτε ότι δίνεται έμφαση μέσα από τη μουσική σημειολογία. Έπειτα, ξανασκεφτείτε την ερμηνεία που δώσατε και χρησιμοποιήστε τις λέξεις που σημειώσατε, για να τεκμηριώσετε την άποψή σας. 

Φύλλο εργασίας: Πρότυπα-Είδωλα

Έκφραση-Έκθεση Γ’ ΕΠΑΛ

Είδωλα-πρότυπα

Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο 

Πολλά έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια για τα προβλήματα της σημερινής Ελλάδας και τις πηγές τους. Κρίση αξιών, απομάκρυνση από τις ρίζες και τα ουσιώδη. Απουσία ειδώλων. Μπροστάρηδων. Ανθρώπων που θα πάρουν στους ώμους τη χώρα με την πολιτική τους, την πένα τους, την τέχνη τους και θα την πάνε παρακάτω. Ναι, έχει αναδειχθεί κι αυτή ως αιτία των σημερινών δεινών μας. Η μη ανάδυση πλέον των ινδαλμάτων για την κοινωνία, το λαό μας. Αυτά, κατά πολλούς, είτε έχουν πεθάνει είτε έχουν πλέον παραγεράσει κι είναι έτοιμα να οδεύσουν προς την τελευταία τους κατοικία, άρα όπου να 'ναι τους χάνουμε και μένουμε πλέον δίχως φως. [...]

Η νέα γενιά δε βγάζει πλέον ξεχωριστούς ανθρώπους, δε βγάζει ινδάλματα, δε βγάζει ανθρώπους που έχουν να δώσουν με τον οποιονδήποτε τρόπο κάτι θετικό στην κοινωνία και στο έθνος. Η νέα γενιά κοιτά μόνο να διασκεδάζει, δεν έχει τη στόφα των παλιών. Η νέα γενιά είναι βουλιαγμένη στον καναπέ της, κολλημένη στις καφετέριες κι αποβλακωμένη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπλα μπλα μπλα... Δημοφιλής άποψη σήμερα. Η νέα γενιά «δεν το 'χει» πλέον. Έχει χάσει τον προσανατολισμό, ακολουθεί τις βλακείες του συρμού και δεν προσφέρει. Θυμάμαι, ακούγοντας ανάλογες χαριτωμενιές, ένα απόσπασμα συνέντευξης του Γιώργου Ζαμπέτα που έτυχε να παρακολουθήσω κάποτε από το αρχείο της κρατικής τηλεόρασης. Έλεγε, λοιπόν, ο Ζαμπέτας πως όταν, ως πιτσιρικάς, έπιανε για πρώτη φορά μπουζούκι στα χέρια του, οι πρεσβύτεροί του τον αποκαλούσαν αλήτη και το μπουζούκι κάτι ευτελές. Όλα αυτά στο Ζαμπέτα.

Χρόνια πριν, ένα βιβλίο του Μενέλαου Λουντέμη που διαδραματιζόταν στη δεκαετία του '30 στάθηκε η αφορμή για να συνειδητοποιήσω πως είναι σταθερή μόδα σε κάθε εποχή οι μεγαλύτεροι να κατακρίνουν τις νέες γενιές και να βαφτίζουν ανώτερες τις παλαιότερες εποχές. Γίνεται να μη συμβαίνει αυτό σε μια εποχή που δοκιμάζεται η κοινωνική συνοχή κι ο κόσμος τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα; Σε μια εποχή που νιώθουμε πως όλα γύρω μας καταρρέουν; Αν, δε, αναλογιστούμε και το ότι ο Καβάφης, που τόσο έχει δοξαστεί σε Ελλάδα και εξωτερικό για την ποίησή του εδώ και χρόνια, μετά βίας κατάφερνε να εκδώσει κάποια από τα ποιήματά του όσο ζούσε, τότε θα καταλάβουμε ότι πολλές φορές ένα ξεχωριστό πνεύμα δεν αναγνωρίζεται όσο το σώμα που το φέρει, ζει.

Και τώρα ας κοιτάξουμε γύρω μας. Ας αφήσουμε στην άκρη στεγανά κι ας μην περιορίσουμε την αντίληψή μας περί τέχνης, πνεύματος και ιδεών σε όσα κληρονομήσαμε από τους παλαιότερους Μεγάλους. Ας ανοίξουμε λοιπόν καλά αυτιά και μάτια, να αντιληφθούμε κάποιους θησαυρούς που μπορεί να υπάρχουν γύρω μας και να μην τους έχουμε εκτιμήσει ακόμα. Εκείνο το νεαρό που παίζει αυτήν την παράξενη μουσική, που την κρίναμε χάλι μαύρο επειδή δεν την έχουμε ξανακούσει χωρίς να μπούμε στον κόπο να την επεξεργαστούμε στο μυαλό μας και γι' αυτό του καλούμε την αστυνομία κάθε φορά που ακούγεται να παίζει μουσική απ' το διαμέρισμά του. Αυτή την κοπέλα που φτιάχνει ασυνήθιστα γλυπτά από συρματάκια που βρίσκει παρατημένα εδώ κι εκεί - μα είναι δυνατό, τέχνη από σκουπίδια; Τον κύριο που είναι πια για τα καλά μεσήλικας - ίσως και μεγαλύτερος - κι επιμένει να γράφει για τόσα χρόνια μυθιστορήματα, διηγήματα, ποιήματα παρά το γεγονός ότι ποτέ κανείς εκδοτικός δεν τα εξέδωσε - μα αν άξιζαν, όλο και κάτι θα είχε βρει ο χριστιανός, γιατί δεν τα παρατάει και κουράζεται τσάμπα; [...]

Το φως, λοιπόν, που τόσο ανησυχούμε πως θα χαθεί, υπάρχει άπλετο γύρω μας, έστω και σ' αυτούς τους αλλοπρόσαλλους καιρούς. Φρόντισαν οι παλιοί να υπάρχουν οι διάδοχοί τους πριν κλείσουν τα μάτια τους; Ποιος ξέρει! Εμείς λοιπόν το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να ανοίξουμε καλά μάτια κι αυτιά, μυαλό και καρδιά. Όλα τ' άλλα, για τα οποία τόσο ανησυχούμε, θα γίνουν από μόνα τους. Δεν πεθαίνει έτσι εύκολα το φως. Όσο δύσκολα τρώει το σκοτάδι, άλλο τόσο δύσκολα σβήνει.

Κωνσταντίνα Καλλιοντζή, διεθνολόγος-συγγραφέας

Huffingtonpost.gr

Πηγή: https://www.huffingtonpost.gr/konstantina-kalliontzi/-_4967_b_9618600.html

(Διασκευασμένο κείμενο)

Παρατηρήσεις

1. Ποιο πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας πραγματεύεται το κείμενο και ποια θέση παίρνει η συγγραφέας απέναντί του; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

2. Το παραπάνω κείμενο δεν έχει τίτλο. Δώστε έναν που, κατά τη γνώμη σας, θα ταιριάζει περισσότερο στο κείμενο, λαμβάνοντας υπόψη τις επικοινωνιακές του επιδιώξεις και, γενικότερα, την περίσταση της επικοινωνίας.

3. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις με Σ, αν είναι σωστές, και με Λ, αν είναι λανθασμένες, σύμφωνα με το κείμενο.

α. Οι αιτίες των προβλημάτων της σύγχρονης Ελλάδας έχουν απασχολήσει πολύ τους ανθρώπους τα τελευταία χρόνια. 

β. Σύμφωνα με την κοινή γνώμη, συνεχώς εμφανίζονται στο προσκήνιο άνθρωποι της νέας γενιάς οι οποίοι είναι άξιοι θαυμασμού και μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα. 

γ. Σε παλιότερες εποχές οι άνθρωποι αναγνώριζαν αμέσως την αξία ενός καλλιτέχνη. 

δ. Στις μέρες μας το μόνο που έχουμε να κάνουμε για να αντιληφθούμε τα νέα πρότυπα-είδωλα της εποχής μας είναι να δείξουμε μεγαλύτερη ευαισθησία και προσοχή και αμέσως θα τα ανακαλύψουμε. 

4. Στη δεύτερη παράγραφο (“Η νέα γενιά…Ζαμπέτα”) του κειμένου γίνεται επίκληση στο συναίσθημα. Να εντοπίσετε δύο μέσα πειθούς που αξιοποιούνται και να δώσετε από ένα παράδειγμα για το καθένα.

5. Στην τέταρτη παράγραφο (“Και τώρα…τσάμπα”) χρησιμοποιείται πολύ η υποτακτική έγκλιση. Να βρείτε δύο παραδείγματα στο κείμενο και να σχολιάσετε γιατί πιστεύετε ότι γίνεται αυτή η επιλογή. 

6. Για τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου να γράψετε από μία συνώνυμη. 

7. Να γράψετε ένα άρθρο το οποίο θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα του σχολείου. Σε αυτό θα εξηγείτε σε ποιους τομείς διαπρέπουν οι νέοι σήμερα και ποια πρότυπα ακολουθούν. (200-250 λέξεις).

Β. Λογοτεχνικό κείμενο

Ο Πίκο  

   Το όνομά μου Νταουλτζής. Μικρός, στο σχολείο με πειράζανε. «Νταούλι, νταούλο» φωνάζανε. Εγώ ήσυχος. Μύγα δεν πείραζα. Αρνί. Μέχρι την Τρίτη Γυμνασίου, μαθητής του δώδεκα. Το πολύ. Στην Τετάρτη είχαμε έναν φιλόλογο καινούργιο. Κοντός ήτανε, με φουσκωμένη κοιλιά. Πίκο το φωνάζαμε. Από το Ποκοπίκο. Τον άντρα της Χουχούς στο Γκαούρ Ταρζάν. Το όνομά του το πραγματικό ούτε οι γονείς το ξέρανε. «Κύριο Πίκο» τον λέγανε, όταν παίρνανε τους βαθμούς με κεφαλή σκυφτή. Αυτός, μάλαμα, χαμογελούσε.

Ο Πίκο με πήρε με το γλυκό. Όταν σήκωσα λιγόψυχος το χέρι και έκανα μια ερώτηση  «Μπράβο για την ερώτηση, πολύ έξυπνη», με είπε. Περίεργο με φάνηκε, γιατί εγώ ήξερα ότι οι απαντήσεις είναι έξυπνες ή χαζές. Με τον τρόπο του με έκανε να αγαπήσω τα γράμματα. Ήθελα να γίνω σαν κι αυτόν. Πήρα μπρος και από το δώδεκα πήγα στο δεκαεφτά. Μεγάλη υπόθεση τότε. Όταν ο πατέρας ρώτησε στο σχολείο για μένα του είπε ότι ήμουν ο πρώτος μαθητής. Σαν γύρισε στο σπίτι τον ρώτησα τι του είπανε. «Λάθος θα κάνανε» με είπε. «Ντράπηκα να ρωτήσω ξανά.» [...]

Πηγή: https://www.periou.gr/%CE%B3%CE%B9%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%82-%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%BF%CF%85%CE%BB%CF%84%CE%B6%CE%AE%CF%82-%CF%84%CE%BF-%CF%8C%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AC-%CE%BC%CE%BF%CF%85/

(Διασκευασμένο απόσπασμα. Γιάννη Νταουλτζή, Το όνομά μου)

Παρατηρήσεις

1. Τι συνέβη στον πρωταγωνιστή και άλλαξε η σχολική του επίδοση;

2. Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη. Να βρείτε δύο παραδείγματα μέσα από το κείμενο και να εξηγήσετε σε τι εξυπηρετεί, κατά τη γνώμη σας, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση.

3. Στο κείμενο κυριαρχεί ο μικροπερίοδος λόγος. Να βρείτε ένα παράδειγμα που να το πιστοποιεί και να σχολιάσετε τι επιτυγχάνεται με αυτήν την επιλογή. 

4. Πώς θα χαρακτηρίζατε τον πρωταγωνιστή με βάση τα όσα αναφέρονται στο κείμενο; Ποια είναι τα κριτήριά του για την επιλογή προτύπου; (έως 100 λέξεις).

Μεταφυσικός ή υπερφυσικός;

Πολλές φορές στην καθημερινή μας ομιλία χρησιμοποιούμε τη λέξη "μεταφυσικός", ενώ στην πραγματικότητα ίσως να θέλουμε να αναφερθούμε στο περιεχόμενο και την έννοια της λέξης "υπερφυσικός". Ποια είναι η διαφορά των δύο λέξεων; Μπορούμε να τις χρησιμοποιούμε εναλλακτικά;

Προτού προχωρήσετε παρακάτω, σκεφτείτε ποιο περιεχόμενο δίνετε εσείς σε αυτές τις λέξεις, όταν τις χρησιμοποιείτε.

Έχετε σκεφτεί ποτέ την ετυμολογία τους; Προσπαθήστε να ετυμολογήσετε τις λέξεις. Δώστε προσοχή στη διαφορά των προθέσεων.

Μελετώντας τα λήμματα του λεξικού της κοινής νεοελληνικής από την Πύλη για την ελληνική γλώσσα και τα παραδείγματα χρήσης των λέξεων στα σώματα κειμένων του Εθνικού Θησαυρού Ελληνικής Γλώσσας μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη σημασία τους, τη χρήση τους και τη διαφορά μεταξύ τους;

Λήμματα:

μεταφυσική η [metafisikí] Ο29 : κλάδος της φιλοσοφίας που ασχολείται: α. με τις γενικότατες αρχές και τους όρους της ύπαρξης, του είναι: ~ της φύσης / της ψυχής / της κοινωνίας. H ~ του Mπερξόν. β. με τον υπεραισθητό κόσμο.

[λόγ. αντδ. < μσνλατ. (θηλ.) metaphysica ή μέσω του γαλλ. métaphysique (-ica, -ique = -ική, θηλ. του -ικός) < μσνλατ. metaphysica ουδ. πληθ. (στη νέα σημ.) < ελνστ. φρ. μετά (τά) φυσικά για δήλωση των συγγραμμάτων του Aριστοτέλη που ακολουθούν τα Φυσικά, τα αναφερόμενα στο φυσικό κόσμο]

μεταφυσικός -ή -ό [metafisikós] Ε1 : 1. που έχει σχέση με τη μεταφυσική, που αναφέρεται σε αυτή: Mεταφυσικά προβλήματα. Mεταφυσικές ανησυχίες. Mεταφυσική αγωνία. ~ φόβος. H επιστήμη δεν κατόρθωσε να απαντήσει στο βασικό μεταφυσικό ερώτημα του ανθρώπου σχετικά με την ύπαρξη θεού. ~ υλισμός. 2. που δεν αντιστοιχεί με τα δεδομένα του νου, των αισθήσεων ή γενικά της επιστήμης: Mεταφυσική αντίληψη / γνώση / θεωρία. μεταφυσικά ΕΠIΡΡ.

[λόγ. < μσνλατ. metaphysicus (-icus = -ικός) < meta physica = μεταφυσική]

υπερφυσικός -ή -ό [iperfisikós] Ε1 : που ξεπερνά τα όρια των φυσικών νόμων, που δεν μπορεί να ερμηνευτεί με βάση τους φυσικούς νόμους. α. που φαίνεται ανεξήγητος, θαυμαστός: Yπερφυσικά φαινόμενα. Yπερφυσικές δυνάμεις. Yπερφυσικά όντα, άγγελοι, δαίμονες, πνεύματα, σε αντίθεση με τα όντα που γίνονται αντιληπτά από τις αισθήσεις. β. που είναι πελώριος, πέρα από τα φυσικά μέτρα: Yπερφυσικές διαστάσεις. Άγαλ μα σε υπερφυσικό μέγεθος. (έκφρ.) ~ μπεμπές*.

[λόγ. < ελνστ. ὑπερφυσικός]

Από το λεξικό της κοινής νεοελληνικής στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα.

Παραδείγματα από τα σώματα κειμένων στον Εθνικό Θησαυρό Ελληνικής Γλώσσας:

Μεταφυσικός:

1. Ο μεταφυσικός διαχωρισμός αντιπαραθέτει τη νύχτα στη μέρα, τη στεριά στη θάλασσα, τη ζωή στο θάνατο κ.λ.π.

2. Κι από ζωγράφους όπως οι προραφαηλίτες, ο μεταφυσικός Boecklin, ο Cezanne ο μαγικός κολορίστας Matisse κι ο επαναστάτης της φόρμας Picasso.

3. Ο μεταφυσικός ιδεαλισμός του Σωκράτη αντιτίθεται στον εμπειρισμό, τον φαινομεναλισμό και τον θετικισμό που διέπει τη σκέψη των σοφιστών.

4. Ουσιαστικά, αίρεται ο μεταφυσικός και ιδεαλιστικός διαχωρισμός "Είναι” και "Δέοντος” σε οντολογικό επίπεδο (που αναγνώριζε αυτονομία στο "Είναι” έναντι του υποκειμένου), διατηρείται όμως ως μεθοδο-Λογική αρχή του φιλοσοφικού και επιστημονικού στοχασμού.

5. Στις Ψυχές ο έρωτας είναι σάρκινος, μεταφυσικός και αθώος.

6. Το κενό της γνώσης θα το καλύπτουν και στο μέλλον οι θρησκείες και ο μεταφυσικός λογισμός.

Υπερφυσικός/η:

1. Ο υπερφυσικός κόσμος των παραμυθιών έδωσε την έμπνευση σε μεγάλους δημιουργούς να γράψουν μερικά από τα πιο αξιόλογα έργα συμφωνικής μουσικής, όπερας και μπαλέτου.

2. Ο χρόνος, ωστόσο, κυλούσε όλο και πιο αργά, λες και κάποια υπερφυσική δύναμη τον μάκραινε και τον έκανε ατέλειωτο.

3. Πολύ περισσότερο, δεν δικαιούται να διαμαρτύρεται όποιος έχει συμβάλει στην επιτάχυνση των φαινομένων αυτών, χωρίς να είναι θεός ή κάποια άλλη υπερφυσική δύναμη.