Δευτερεύουσες προτάσεις στα λατινικά

1. Χρονικές

-Συντακτικός ρόλος

• επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου
• επεξήγηση σε προσδιορισμούς του χρόνου

-Εκφορά (γενικά) 

• οριστική (η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη)
• υποτακτική (δεν μας ενδιαφέρει μόνο από χρονική άποψη, βρίσκεται σε πλάγιο λόγο, δηλώνει επιθυμία κ.α.)

-Παραδείγματα: 

1. Postea Plato hominem comprehendit, cum eum fugitivum esse cognovisset (κείμενο 28): δευτερεύουσα χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το comprehendit. Εισάγεται με τον ιστορικό διηγηματικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί ο ιστορικός διηγηματικός σύνδεσμος cum υπογραμμίζει τη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί μεταξύ τους μια σχέση αιτίας-αιτιατού, ενώ είναι φανερός ο ρόλος του υποκειμενικού στοιχείου στην υποτακτική και συγκεκριμένα με υποτακτική υπερσυντελίκου (cognovisset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (comprehendit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν. 

2. Sutor solebat dicere, quotiescumque avis non respondebat ... (κείμενο 29): δευτερεύουσα χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το solebat. Εισάγεται με τον επαναληπτικό quotiescumque και εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη και συγκεκριμένα με οριστική παρατατικού, γιατί εκφράζει την αόριστη επανάληψη στο παρελθόν και σε σχέση με την προσδιοριζόμενη πρόταση δηλώνει το σύγχρονο (εξάρτηση από το solebat). 

3. Caeciliam, dum vixit, multum amavit (κείμενο 38): δευτερεύουσα χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το amavit. Εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο dum και εκφέρεται με οριστική, γιατί η πράξη μας ενδιαφέρει από καθαρά χρονική άποψη. Ο σύνδεσμος dum με οριστική δηλώνει το σύγχρονο και συγκεκριμένα με οριστική παρακειμένου (vixit) με εξάρτηση από παρακείμενο (amavit) δηλώνει την παράλληλη διάρκεια.

2. Αιτιολογικές

-Eισαγωγή

• quod, quia, quoniam (quando)
• cum 

-Συντακτικός ρόλος

• επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας
• επεξήγηση σε προσδιορισμούς της αιτίας
• μετά από ρήματα ψυχικού πάθους ως αντικείμενα

-Εκφορά (κανόνες ακολουθίας των χρόνων)

• οριστική (αντικειμενικά αποδεκτή αιτιολογία)
• υποτακτική (υποθετική ή υποκειμενική αιτιολογία
• cum + υποτακτική (αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας)

Παραδείγματα: 

-Nemo vero eos miseretur, quod infeliciter vixerint (κείμενο 35). 

Αναγνώριση: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το "miseretur". Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο "quod" και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία και συγκεκριμένα με υποτακτική παρατατικού (vixerint), γιατί εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου (miseretur) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν.

-Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existima(vi)sset, praesidium domesticorum in tecto conlocavit (κείμενο 34). 

Αναγνώριση: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο περιεχόμενο της κύριας με ρήμα το "conlocavit". Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο "cum" γιατί η αιτιολογία είναι αποτέλεσμα εσωτερικής λογικής διεργασίας και εκφέρεται με υποτακτική και συγκεκριμένα υποτακτική υπερσυντελίκου (existimasset), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου (conlocavit) και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.  

3.Υποθετικές προτάσεις 

-Υπόθεση ανοιχτή

 Si (nisi, si non) + οριστική → οριστική

• παρόν: si (nisi, si non) + οριστική ενεστώτα → οριστική ενεστώτα
• παρελθόν: si (nisi, si non) + οριστική παρακειμένου → οριστική παρακειμένου
• μέλλον: si (nisi, si non) + οριστική μέλλοντα (απλού ή συντελεσμένου) → οριστική μέλλοντα

-Αντίθετο του πραγματικού

Si (nisi, si non) + υποτακτική → υποτακτική

• παρόν: si (nisi, si non) + υποτακτική παρατατικού → υποτακτική παρατατικού
• παρελθόν: si (nisi, si non) + υποτακτική υπερσυντελίκου → υποτακτική υπερσυντελίκου

-Δυνατό

Si (nisi, si non) + υποτακτική ενεστώτα → υποτακτική ενεστώτα

4. Τελικές προτάσεις

-Εισαγωγή

• ut (καταφατικές)
• ne (αρνητικές)
• quo (με συγκριτικό επιθέτου ή επιρρήματος)

-Συντακτικός ρόλος

• επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού
• επεξήγηση σε προσδιορισμό του σκοπού

-Εκφορά (ιδιόμορφη ακολουθία των χρόνων - συγχρονισμός της τελικής με την κύρια)

• υποτακτική ενεστώτα (εξάρτηση από αρκτικό χρόνο)
• υποτακτική παρατατικού (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο)

5. Εναντιωματικές

-Εισαγωγή και εκφορά (κανόνες ακολουθίας των χρόνων)

• etsi, tametsi, quamquam + οριστική
• cum, licet + υποτακτική

-Συντακτικός ρόλος

εκφράζουν μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας

6. Παραχωρητικές 

-Εισαγωγή και εκφορά (κανόνες ακολουθίας των χρόνων)

• etiamsi + οριστική
• etiamsi, licet, quamvis, ut + υποτακτική

-Συντακτικός ρόλος

εκφράζουν μια υποθετική κατάσταση που, κι αν δεχθούμε ότι αληθεύει, δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας. 

7. Συμπερασματικές (επιρρηματικές)

-Εισαγωγή 

• ut (καταφατικές)
• ut + αρνητική λέξη (αρνητικές)
• προεξαγγέλονται στον λόγο από δεικτικές αντωνυμίες και επιρρήματα (π.χ. tantus, talis κ.α.)

-Συντακτικός ρόλος

• επιρρηματικοί προσδιορισμοί του συμπεράσματος ή του αποτελέσματος

-Εκφορά (ιδιόμορφη ακολουθία των χρόνων - συγχρονισμός της συμπερασματικής με την κύρια)

• με υποτακτική, γιατί στα λατινικά το συμπέρασμα θεωρείται πάντα μια υποκειμενική κατάσταση.
• υποτακτική ενεστώτα, με εξάρτηση από αρκτικό χρόνο (σύγχρονο στο παρόν)
• υποτακτική παρατατικού, με εξάρτηση από ιστορικό χρόνο (σύγχρονο στο παρελθόν)
• υποτακτική παρακειμένου, με εξάρτηση από ιστορικό χρόνο (πράξη ολοκληρωμένη στο παρελθόν)

8. Παραβολικές προτάσεις 

Α. Απλές παραβολικές

-Εισαγωγή 

• atque, ac, et (μετά από επίθετα ή επιρρήματα που δηλώνουν ομοιότητα, ισότητα και τα αντίθετά τους)
• ut, sicut (όταν στην κύρια έχει ita, sic κ.α.) - δηλώνουν τον τρόπο
• quam + επίθετα ή επιρρήματα θετικού βαθμού - δηλώνουν ποσότητα, ένταση, βαθμό, μέγεθος

-Εκφορά

• με οριστική, επειδή η σύγκριση αφορά δύο καταστάσεις ή πράξεις που είναι - ή θεωρούνται ως - αντικειμενική πραγματικότητα. 

-Συντακτικός ρόλος

• β' όρος σύγκρισης, ενώ ο α' όρος είναι η κύρια. 

Β. Υποθετικές παραβολικές

-Εισαγωγή 

• συνδυασμός του υποθετικού si με συνδέσμους, όπως ut (ut si), velut (velut si), tamquam (tamquam si) κ.λπ.

-Εκφορά

• με υποτακτική, επειδή η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση. 

9. Αναφορικές 

-Εισαγωγή

• αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα

-Διάκριση

• ουσιαστικές
• επιθετικές (προσδιοριστικές και προσθετικές)
• επιρρηματικές (τελικές, συμπερασματικές, αιτιολογικές, υποθετικές, εναντιωματικές, παραχωρητικές)

-Συντακτικός ρόλος

• οι ουσιαστικές λειτουργούν ως
• υποκείμενα
• αντικείμενα
• κατηγορούμενα
• επεξηγήσεις
• οι επιρρηματικές λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί
• οι επιθετικές
• προσδιοριστικές: αναφέρονται και εξειδικεύουν το περιεχόμενο της προσδιοριζόμενης λέξης
• προσθετικές: αναφέρονται και εξειδικεύουν ολόκληρο το περιεχόμενο της προσδιοριζόμενης φράσης ή πρότασης και εισάγονται με το ουδέτερο αναφορικών αντωνυμιών. 

-Εκφορά (κανόνες ακολουθίας των χρόνων)

• με οριστική, όταν δηλώνουν το πραγματικό
• με υποτακτική
• λόγω έλξης 
• λόγω πλαγίου λόγου
• για να δηλωθεί το δυνατό
• για να δηλωθεί επιρρηματική σχέση

10. Πλάγιες ερωτηματικές

-Εισαγωγή 

• Ολικής άγνοιας:
• Μονομελείς: 
• num, -ne (χωρίς διαφορά στη σημασία), 
• nonne (μετά το quaero) 
• Διμελείς:
• necne
• Μερικής άγνοιας:
• με τις ερωτηματικές και αναφορικές αντωνυμίες 
• με τα ερωτηματικά και αναφορικά επιρρήματα

• Με το si μετά από ρήματα που σημαίνουν αναμονή ή απόπειρα
• Με το an, an non μετά τα haud scio, nescio, dubito, incertum est

-Συντακτικός ρόλος

• υποκείμενα
• αντικείμενα
• επεξηγήσεις

-Εκφορά (κανόνες ακολουθίας των χρόνων)

• με υποτακτική, γιατί η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στην ερώτηση 

11. Βουλητικές 

-Εισαγωγή

• ut (καταφατικές)
• ne (αρνητικές)
• ισοδυναμούν με τελικά απαρέμφατα στις περισσότερες περιπτώσεις

-Συντακτικός ρόλος

• υποκείμενα
• αντικείμενα 

-Εκφορά (ιδιόμορφη ακολουθία των χρόνων - συγχρονισμός της βουλητικής με την κύρια)

• με υποτακτική ενεστώτα
• με υποτακτική παρατατικού

12. Ενδοιαστικές 

 -Εισαγωγή

• ne (φόβος μήπως γίνει κάτι)
• ne non, ut (φόβος μήπως δεν γίνει κάτι)

-Συντακτικός ρόλος

• υποκείμενα
• αντικείμενα
• επεξηγήσεις

-Εκφορά (ιδιόμορφη ακολουθία των χρόνων, συγχρονισμός)

• με υποτακτική για το περιεχόμενό τους αφορά σε κάτι το ενδεχόμενο ή πιθανό.

...και προτάσεις του quominus και του quin

Εισαγωγή: 

• quominus (αν είναι καταφατική η εξάρτηση)
• quin (αν είναι αποφατική η εξάρτηση)

Συντακτικός ρόλος:

• υποκείμενα
• αντικείμενα

Εκφορά (ιδιόμορφη ακολουθία των χρόνων, συγχρονισμός)

• με υποτακτική, γιατί το περιεχόμενό τους εκφράζει την πρόθεση του υποκειμένου του ρήματος εξάρτησης.