Ένα πεζό του Καβάφη

Ο πασίγνωστος ποιητής Κ.Π. Καβάφης γεννήθηκε και πέθανε στην Αλεξάνδρεια στις 29 Απριλίου με διάφορα 70 χρόνων... Ο ευαίσθητος λογοτέχνης, παρά το ότι ασχολήθηκε κυρίως με την ποίηση, είχε γράψει και κάποια πεζά. Ένα από αυτά μπορούμε να διαβάσουμε παρακάτω:

    Από την Φαντασίαν έως εις το Xαρτί. Eίναι δύσκολον πέρασμα, είναι επικίνδυνος θάλασσα. H απόστασις φαίνεται μικρά κατά πρώτην όψιν, και εν τοσούτω πόσον μακρόν ταξίδι είναι, και πόσον επιζήμιον ενίοτε δια τα πλοία τα οποία το επιχειρούν.

      H πρώτη ζημία προέρχεται εκ της λίαν ευθραύστου φύσεως των εμπορευμάτων τα οποία μεταφέρουν τα πλοία. Eις τας αγοράς της Φαντασίας, τα πλείστα και τα καλύτερα πράγματα είναι κατασκευασμένα από λεπτάς υάλους και κεράμους διαφανείς, και με όλην την προσοχήν του κόσμου πολλά σπάνουν εις τον δρόμον, και πολλά σπάνουν όταν τα αποβιβάζουν εις την ξηράν. Πάσα δε τοιαύτη ζημία είναι ανεπανόρθωτος, διότι είναι έξω λόγου να γυρίση οπίσω το πλοίον και να παραλάβη πράγματα ομοιόμορφα. Δεν υπάρχει πιθανότης να ευρεθή το ίδιον κατάστημα το οποίον τα επώλει. Aι αγοραί της Φαντασίας έχουν καταστήματα μεγάλα και πολυτελή, αλλ' όχι μακροχρονίου διαρκείας. Aι συναλλαγαί των είναι βραχείαι, εκποιούν τα εμπορεύματά των ταχέως, και διαλύουν αμέσως. Eίναι πολύ σπάνιον εν πλοίον επανερχόμενον να εύρη τους αυτούς εξαγωγείς με τα αυτά είδη.

      Mία άλλη ζημία προέρχεται εκ της χωρητικότητος των πλοίων. Aναχωρούν από τους λιμένας των ευμαρών ηπείρων καταφορτωμένα, και έπειτα όταν ευρεθούν εις την ανοικτήν θάλασσαν αναγκάζονται να ρίψουν εν μέρος εκ του φορτίου δια να σώσουν το όλον. Oύτως ώστε ουδέν σχεδόν πλοίον κατορθώνει να φέρη ακεραίους τους θησαυρούς όσους παρέλαβε. Tα απορριπτόμενα είναι βεβαίως τα ολιγοτέρας αξίας είδη, αλλά κάποτε συμβαίνει οι ναύται, εν τη μεγάλη των βία, να κάμνουν λάθη και να ρίπτουν εις την θάλασσαν πολύτιμα αντικείμενα.

      Άμα δε τη αφίξει εις τον λευκόν χάρτινον λιμένα απαιτούνται νέαι θυσίαι πάλιν. Έρχονται οι αξιωματούχοι του τελωνείου και εξετάζουν εν είδος και σκέπτονται εάν πρέπη να επιτρέψουν την εκφόρτωσιν· αρνούνται να αφήσουν εν άλλο είδος να αποβιβασθή· και εκ τινων πραγματειών μόνον μικράν ποσότητα παραδέχονται. Έχει ο τόπος τους νόμους του. Όλα τα εμπορεύματα δεν έχουν ελευθέραν είσοδον και αυστηρώς απαγορεύεται το λαθρεμπόριον. H εισαγωγή των οίνων εμποδίζεται, διότι αι ήπειροι από τας οποίας έρχονται τα πλοία κάμνουν οίνους και οινοπνεύματα από σταφύλια τα οποία αναπτύσσει και ωριμάζει γενναιοτέρα θερμοκρασία. Δεν τα θέλουν διόλου αυτά τα ποτά οι αξιωματούχοι του τελωνείου. Eίναι πάρα πολύ μεθυστικά. Δεν είναι κατάλληλα δι’ όλας τα κεφαλάς. Eξ άλλου υπάρχει μία εταιρεία εις τον τόπον, η οποία έχει το μονοπώλιον των οίνων. Kατασκευάζει υγρά έχοντα το χρώμα του κρασιού και την γεύσιν του νερού, και ημπορείς να πίνης όλην την ημέραν από αυτά χωρίς να ζαλισθής διόλου. Eίναι εταιρεία παλαιά. Xαίρει μεγάλην υπόληψιν, και αι μετοχαί της είναι πάντοτε υπερτιμημέναι.

      Aλλά πάλιν ας είμεθα ευχαριστημένοι όταν τα πλοία εμβαίνουν εις τον λιμένα, ας είναι και με όλας αυτάς τας θυσίας. Διότι τέλος πάντων με αγρυπνίαν και πολλήν φροντίδα περιορίζεται ο αριθμός των θραυομένων ή ριπτομένων σκευών κατά την διάρκειαν του ταξιδίου. Eπίσης οι νόμοι του τόπου και οι τελωνειακοί κανονισμοί είναι μεν τυραννικοί κατά πολλά αλλ' όχι και όλως αποτρεπτικοί, και μέγα μέρος του φορτίου αποβιβάζεται. Oι δε αξιωματούχοι του τελωνείου δεν είναι αλάνθαστοι, και διάφορα από τα εμποδισμένα είδη περνούν εντός απατηλών κιβωτίων που γράφουν άλλο από επάνω και περιέχουν άλλο, και εισάγονται μερικοί καλοί οίνοι δια τα εκλεκτά συμπόσια.

      Θλιβερόν, θλιβερόν είναι άλλο πράγμα. Eίναι όταν περνούν κάτι πελώρια πλοία, με κοράλλινα κοσμήματα και ιστούς εξ εβένου, με αναπεπταμένας μεγάλας σημαίας λευκάς και ερυθράς, γεμάτα με θησαυρούς, τα οποία ούτε πλησιάζουν καν εις τον λιμένα είτε διότι όλα τα είδη τα οποία φέρουν είναι απηγορευμένα, είτε διότι δεν έχει ο λιμήν αρκετόν βάθος δια να τα δεχθή. Kαι εξακολουθούν τον δρόμον των. Oύριος άνεμος πνέει επί των μεταξωτών των ιστίων, ο ήλιος υαλίζει την δόξαν της χρυσής των πρώρας, και απομακρύνονται ηρέμως και μεγαλοπρεπώς, απομακρύνονται δια παντός από ημάς και από τον στενόχωρον λιμένα μας.

      Eυτυχώς είναι πολύ σπάνια αυτά τα πλοία. Mόλις δύο, τρία βλέπομεν καθ' όλον μας τον βίον. Tα λησμονώμεν δε ογρήγορα. Όσω λαμπρά ήτο η οπτασία, τόσω ταχεία είναι η λήθη της. Kαι αφού περάσουν μερικά έτη, εάν καμίαν ημέραν - ενώ καθήμεθα αδρανώς βλέποντες το φως ή ακούοντες την σιωπήν - τυχαίως επανέλθουν εις την νοεράν μας ακοήν στροφαί τινες ενθουσιώδεις, δεν τας αναγνωρίζομεν κατ' αρχάς και τυραννώμεν την μνήμην μας δια να ενθυμηθώμεν πού ηκούσαμεν αυτάς πριν. Mετά πολλού κόπου εξυπνάται η παλαιά ανάμνησις και ενθυμώμεθα ότι αι στροφαί αύται είναι από το άσμα το οποίον έψαλλον οι ναύται, ωραίοι ως ήρωες της Iλιάδος, όταν επερνούσαν τα μεγάλα, τα θεσπέσια πλοία και επροχώρουν πηγαίνοντα - τις ηξεύρει πού.

(από τα Kρυμμένα Ποιήματα 1877; - 1923, Ίκαρος 1993)

Πηγή: http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=297&author_id=60

Συνοπτικός οδηγός γλωσσικής επιμέλειας κειμένων

 

Συνοπτικός οδηγός γλωσσικής επιμέλειας κειμένων:

Α.  Προσέχουμε συχνά μορφολογικά λάθη

1. Τα τριγενή και δικατάληκτα επίθετα σε -ης, -ης, -ες σχηματίζουν τη γενική σε -ους. 

π.χ. ο διεθνής γεν. του διεθνούς ουδ. το διεθνές

Το διεθνές δίκαιο / του διεθνούς δικαίου / της διεθνούς κοινότητας / στα διεθνή fora

2. Η υποτακτική αορίστου των ρημάτων που στα αρχαία ελληνικά είχαν αόριστο β’ σχηματίζεται από το θέμα του.

π.χ. να αναπαραγάγω, όχι να αναπαράξω (αρχαίο παράγω – αόρ. β’ παρήγαγον, θ. αγαγ-)

3. Ο αρχαιοπρεπής παθητικός αόριστος ρημάτων, όπως το βαίνω, έχει κατάληξη -ν στο α’ ενικό πρόσωπο και το ρήμα είναι ακατάληκτο στο γ’ ενικό.

π.χ. παρενέβην (α’ ενικό) – παρενέβη (γ’ ενικό)

4. Προσοχή, επίσης, χρειάζονται και τα επίθετα σε -ων, -ουσα, -ον:

π.χ. ο ενδιαφέρων, γεν. του ενδιαφέροντος, αιτ. τον ενδιαφέροντα - το ενδιάφερον (ουδ.)

Αυτός ο άνθρωπος είναι πολύ ενδιαφέρων. (κατηγορούμενο του υποκειμένου, άρα σε συμφωνία με αυτό: ονομαστική του αρσενικού) /

Γνώρισα έναν πολύ ενδιαφέροντα άνθρωπο. / Αυτό το θέμα είναι πολύ ενδιαφέρον.

5. Ο αόριστος των υγρόληκτων ρημάτων γράφεται με ένα «λ»:

π.χ. Η αλλαγή αυτή μπορεί να συμβάλει (υποτακτική αορίστου/συνοπτική όψη = να συμβάλει μία φορά) στη βελτίωση αυτού του ζητήματος.

π.χ. Η ΕΕ αναμένει να συμβάλλουν (υποτακτική ενεστώτα/μη συνοπτική όψη = να συμβάλλουν για πάντα) όλα τα κράτη μέλη στη διατήρηση της ειρήνης στην Ευρώπη και τον κόσμο. 

6. Το αναφορικό «ό,τι» έχει κόμμα, ενώ το ειδικό όχι.

π.χ. Μέσα σε αυτή τη διάταξη περιλαμβάνεται ό,τι αναφέραμε παραπάνω. (αναφορικό) / Αξίζει να αναφέρουμε ότι αυτή η διάταξη είναι εντελώς πρωτότυπη για το ελληνικό δίκαιο. (ειδικό)

7. Προσοχή στη σύγχυση της αντωνυμίας «ποιο» με το επίρρημα «πιο».

π.χ. Αναφερθήκαμε στο ποιο είναι το περιεχόμενο του νόμου. /

Είναι φανερά πιο φιλοσοφική η δεύτερη προσέγγιση. 

8. Το επιρρηματικό «πώς» διαφέρει από το σύνδεσμο «πως». 

π.χ. Γνωρίζουμε πώς έγινε αυτή η αλλαγή (δηλαδή, ξέρουμε με ποιον τρόπο έγινε).

Γνωρίζουμε πως έγινε αυτή η αλλαγή (δηλαδή, γνωρίζουμε το ίδιο το γεγονός, ότι έγινε)

9. Η λέξη «επικεφαλής» δεν κλίνεται γιατί λειτουργεί επιρρηματικά.

π.χ. Καλέσαμε τον επικεφαλής της αποστολής, για να μας ενημερώσει για τις εξελίξεις.

10. Προσοχή χρειάζεται η γενική πληθυντικού των αρχαίων μετοχών σε -εις, -εισα, -εν.

π.χ. των υποβληθεισών αιτήσεων και όχι των υποβληθέντων αιτήσεων

Β. Συχνά λάθη στην ορθογραφία

1. οιωνεί αντί για το σωστό οιονεί

2. ανεξιθρησκεία αντί για το σωστό ανεξιθρησκία (πρόκειται για παρασύνθετα παράγωγα σύνθετων λέξεων π.χ. ανεξίθρησκος > ανεξιθρησκία και όχι θρησκεία > ανεξιθρησκία)

3. ώφελος αντί για το σωστό όφελος

4. οφέλεια αντί για το σωστό ωφέλεια 

5. παράληψη αντί για το σωστό παράλειψη (< παραλείπω)

6. πληρεί αντί για το σωστό πληροί 

7. Σε περιπτώσεις που υπάρχει διπλή ορθογραφία, φροντίζουμε να επιλέγουμε μία συγκεκριμένη γραφή, την οποία ακολουθούμε συστηματικά.

π.χ. Η λέξη ημιώροφος μπορεί να γραφτεί και ως ημιόροφος.

Η πρώτη γραφή υιοθετεί τον κανόνα της συνθετικής έκτασης από τα αρχαία ελληνικά. Ωστόσο, στα νέα ελληνικά δεν διαφέρει η ποσότητα των φωνηέντων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα σταδιακά να υιοθετηθεί από τους φυσικούς ομιλητές η δεύτερη γραφή. Επομένως, σε αυτήν την περίπτωση έχουμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε τη γραφή που θα ακολουθήσουμε.

Βέβαια, για να αποφύγουμε τον κόπο της φιλολογικής έρευνας και την ανασφάλεια που δημιουργούν οι αντικρουόμενες γλωσσολογικές θεωρίες, καλό είναι να συμβουλευόμαστε τη γραφή που προτείνει το λεξικό. Εδώ προτείνουμε το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής.

*Επίσης, διπλή γραφή υπάρχει και στα ξενικά ονόματα (π.χ. Ρουσσώ/Ρουσό). Για την ορθογραφία αυτών των λέξεων πάλι υπάρχει η δυνατότητα επιλογής. Από εμάς προτείνετε η αρχή της απλογράφησης. 

Γ. Συχνά λάθη σε φράσεις/εκφράσεις

1. υπέρ του δέοντος αντί για το σωστό: υπέρ το δέον

2. υπό του μηδενός αντί για το σωστό: υπό το μηδέν

3. κατ’ αρχήν αντί για κατ’ αρχάς (το κατ’ αρχήν χρησιμοποιείται για οντολογική προτεραιότητα, ενώ το κατ’ αρχάς για χρονική ιεράρχηση)

4. εκ των ουκ άνευ αντί για το σωστό: εκ των ων ουκ άνευ

Δ. Η χρήση των σημείων στίξης

1. Οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις χωρίζονται με κόμμα από την κύρια:

π.χ. Θα φύγουμε, όταν είναι έτοιμη η βαλίτσα μου. 

2. Όταν μια δευτερεύουσα πρόταση είναι ονοματική και λειτουργεί ως υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος της κύριας, τότε δεν την χωρίζουμε ποτέ με κόμμα:

π.χ. Ξέρω, ότι είναι γείτονάς σου. 

3. Γενικότερα, δεν μπορεί να χωριστεί το ρήμα από το υποκείμενο ή το αντικείμενο:

π.χ. Η Κατερίνα, πήγε διακοπές.

4. Χωρίζουμε με κόμμα την επεξήγηση ή παράθεση:

π.χ. Ο Κώστας, ο μανάβης, κέρδισε το πρώτο βραβείο στο διαγωνισμό ζωγραφικής. 

5. Χωρίζουμε με κόμμα τις συνδετικές λέξεις και φράσεις:

π.χ. Ωστόσο, δεν έπρεπε να σχολιάσεις εκείνη την ώρα. /

Πρώτα απ’ όλα, δεν νομίζω ότι έχει έρθει η ώρα να γίνει μια μεγάλη αλλαγή. 

6. Καλό είναι να χρησιμοποιούνται τα ελληνικά εισαγωγικά («…»), όταν γράφουμε στα ελληνικά και τα αγγλικά εισαγωγικά (“…”), όταν γράφουμε στα αγγλικά.

Ε. Το τελικό -ν

1. Το τελικό -ν διατηρείται στον αδύνατο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας:

π.χ. Τον γνώρισα σε ένα πάρτι. 

2. Το τελικό -ν σημειώνεται πάντα στο μόριο «δεν» για την αποφυγή σύγχυσης με την περίπτωση του «μεν…δε».

3. Το τελικό -ν σημειώνεται πάντα στην αιτιατική του αρσενικού των αντωνυμιών, όπως «ένας» (δηλαδή, έναν και όχι ένα), «ο» (δηλαδή, τον και όχι το), «κανένας» (δηλαδή, κανέναν και όχι κανένα) κ.λπ. για την αποφυγή σύγχυσης με το ουδέτερο. 

4. Το τελικό -ν σημειώνεται υποχρεωτικά πριν από τις λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν ή από κ, π, τ, μπ, ντ, γκ, ξ, ψ, τσ και τζ.

π.χ. Τον κύκλο, τον πατέρα, την μπάλα κ.λπ. 

*Σύμφωνα με άλλη άποψη, το τελικό -ν σημειώνεται πάντα, δηλαδή ακόμα και να αρχίζει η λέξη με άλλο σύμφωνο, όπως τα β, γ, δ κ.λπ. 

π.χ. τον σκύλο

Προσοχή: Εδώ ο καθένας είναι ελεύθερος να ακολουθήσει τον κανόνα που επιθυμεί. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι μπορεί να εφαρμόζεται ευκαιριακά πότε ο ένας κανόνας και πότε ο άλλος. Καλό είναι να υπάρχει μια συνέπεια που θα προσδίδει αξιοπιστία στο προσωπικό στυλ γραπτού λόγου του καθενός. 

ΣΤ. Χρήση κεφαλαίων

Γενικά καλό είναι να μην γίνεται υπερβολική χρήση των κεφαλαίων, ειδικά στους τίτλους των άρθρων, όπου συχνά παρατηρείται κάθε λέξη να μπαίνει με κεφαλαίο γράμμα. 

Κεφαλαία χρησιμοποιούμε κυρίως για:

1. τα τοπωνύμια, π.χ. η Μεσόγειος

2. τα κράτη, π.χ. Ελλάδα, Δανία κ.λπ.

3. τα εθνικά (αν δεν λειτουργούν ως επίθετα), π.χ. Έλληνες, αλλά η ελληνική γλώσσα, αλλά και πάλι: η Ελληνική Δημοκρατία (εφόσον πρόκειται για την επίσημη ονομασία του ελληνικού κράτους)

4. τις ιστορικές περιόδους, π.χ. Μεσαίωνας

5. τις επιστήμες και τα ιδρύματα, π.χ. Ιστορία / Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

6. τις επίσημες ονομασίες θεσμικών οργάνων και οργανισμών, π.χ. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο / Ηνωμένη Έθνη

7. τις ονομασίες περιοδικών, π.χ. Νέος Παιδαγωγός

8. έννοιες που διαφορετικά είναι αφηρημένες, αλλά τους προσδίδουμε ιδιαίτερο νόημα, π.χ. τα κράτη της Δύσης, αλλά π.χ. η επίθεση των Οθωμανών συνέπεσε με τη δύση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Συχνά γλωσσικά λάθη

Πολλές φορές κάνουμε λάθη στο γραπτό ή στον προφορικό λόγο. Κάποιες φορές τα λάθη μας μπορεί να οφείλονται στην κούραση, την έλλειψη συγκέντρωσης ή το άγχος. Αλλά άλλες φορές κάνουμε λάθη από άγνοια. Παρακάτω σημειώνονται μερικά συχνά γλωσσικά λάθη, που μπορούμε να αποφύγουμε:

Α. Ορθογραφικά λάθη (σημειώνεται παρακάτω μόνο η σωστή ορθογραφία των λέξεων):

1. εισιτήριο (προέρχεται από το αρχαίο ρήμα κίνησης εἶμι, που σημαίνει έρχομαι. Ένα από τα θέματα αυτού του ρήματος είναι και το ιτ-: εισ-ιτ-ήριο)

2. οιονεί (προέρχεται από την αρχαία αντωνυμία οἷος που σημαίνει τέτοιος)

3. συγκρητισμός, με την έννοια της ανάμιξης στοιχείων, συγκερασμός

4. μήνυμα (προέρχεται από το ρήμα μηνύω)

5. προκήρυξη (από το ρήμα κηρύττω)

6. όφελος και ωφέλεια

7. θρησκεία και ανεξιθρησκία

8. αλείφω και αλοιφή

Β. Λάθη λόγω ομοηχίας 

1. ποιο: αντωνυμία - πιο: επίρρημα

π.χ. Ποιο είναι το όνομά σου; / Φοβήθηκα πιο πολύ από σένα. 

2. ποια: αντωνυμία - πια: επίρρημα

π.χ. Ποια είναι η γνώμη σου για το ζήτημα; / Δεν θέλω να συνεχίσω την εργασία άλλο πια. 

3. ό,τι: αντωνυμία - ότι: σύνδεσμος

π.χ. Σου τ' ορκίζομαι σε ό,τι πιο ιερό έχω! / Μου είπε ότι δεν θα έρθει στο ραντεβού. 

Γ. Μορφολογικά λάθη

1. ο διεθνής γεν. του διεθνούς ουδ. το διεθνές (επίθετα σε -ης, -ης, -ες, τριγενή και δικατάληκτα)

2. να παραγάγουμε (όχι να παράξουμε): πρόκειται για υποτακτική αορίστου από το θέμα του αορίστου β' των αρχαίων ελληνικών (παράγω - παρήγαγον)

3. παρενέβην (α' ενικό) παρενέβη (γ' ενικό): πρόκειται για τον παθητικό αόριστο του ρήματος παρεμβαίνω

4. Υπόγραψε και όχι υπέγραψε (η προστακτική δεν έχει αύξηση)

5. χτυπώντας / παίζοντας: στη μετοχή ενεστώτα όταν το "ο" τονίζεται γράφεται με ωμέγα.

6. νόμιμος / εξαγώγιμος: οι λέξεις σε -ιμος σημαίνουν αυτόν που είναι κατάλληλος ή μπορεί να επιτελέσει αυτό που περιγράφει το ρήμα. Π.χ. νόμιμος = σύμφωνος με το νόμο, εξαγώγιμος = αυτός που μπορεί ή είναι κατάλληλος να εξαχθεί κ.λπ.

7. ελπίζω - ήλπισα / αγγίζω - άγγιξα | αγαπώ - αγάπησα / θεωρώ - θεώρησα: Τα ρήματα που τελειώνουν σε -ιζω στον αόριστο γράφονται με "ι", ενώ αυτά που έχουν κατάληξη -ω, γράφονται με "η".

8. ο ενδιαφέρων, γεν. του ενδιαφέροντος, αιτ. τον ενδιαφέροντα - το ενδιάφερον (ουδ.)

π.χ. Αυτός ο άνθρωπος είναι πολύ ενδιαφέρων. (κατηγορούμενο του υποκειμένου, άρα σε συμφωνία με αυτό: ονομαστική του αρσενικού)

Γνώρισα έναν πολύ ενδιαφέροντα άνθρωπο.

Αυτό το θέμα είναι πολύ ενδιαφέρον. 

Αντέχεις να ξεχωρίζεις; Το πείραμα της συμμόρφωσης του Asch

Ένα από τα πιο γνωστά και πιο ενδιαφέροντα πειράματα της Κοινωνικής Ψυχολογίας είναι και το πείραμα της συμμόρφωσης του Asch. Η Κοινωνική Ψυχολογία είναι ένας κλάδος της Ψυχολογίας που μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά στο πλαίσιο ομάδων. Ο Asch προέβη σε μια σειρά από πειράματα, ώστε να μελετήσει την επίδραση που έχει η δύναμη της πλειοψηφίας επάνω στο άτομο. Αυτό το πείραμα είναι άκρως αποκαλυπτικό ως προς την τάση συμμόρφωσης του ατόμου με την ομάδα.  

Πώς έγινε το πείραμα κατά τη διάρκεια των ερευνών του Asch;

Σε μια ομάδα ατόμων (εκ των οποίων μόνο ο ένας ήταν το πραγματικό υποκείμενο του πειράματος) είχε ανακοινωθεί ότι θα συμμετέχουν σε μια έρευνα για την ικανότητα στην οπτική διάκριση. Στη συνέχεια, δίνονταν μια σειρά από οπτικά τεστ, στα οποία τα άτομα έπρεπε να διακρίνουν ποια στοιχεία ήταν ίσα μεταξύ τους στο μέγεθος. Οι ηθοποιοί που συμμετείχαν στο πείραμα έδιναν επίτηδες λανθασμένη απάντηση, την οποία - παραδόξως (;) - ακολουθούσαν και τα πραγματικά υποκείμενα του πειράματος. Μάλιστα, όταν, στο τέλος, οι ερευνητές αποκάλυπταν ποια ήταν η φύση του πειράματος και ρωτούσαν τα υποκείμενα για ποιο λόγο συμμορφώθηκαν με τη λανθασμένη απάντηση, αυτοί απαντούσαν ότι πραγματικά θεωρούσαν ότι εκείνη ήταν η σωστή...

Είναι αυτό το πείραμα επίκαιρο;

Αυτό το πείραμα μας δίνει την εντύπωση ότι δεν θα πέφταμε κι εμείς στην παγίδα... Είναι, όμως, έτσι τα πράγματα; Φαίνεται πως η δύναμη της πλειοψηφίας παρασύρει. Πιστεύετε ότι αν γινόταν σήμερα αυτό το πείραμα θα ήταν ίδια τα αποτελέσματα; Σίγουρα αν αναλογιστούμε το παρελθόν μπορούμε να σκεφτούμε ιστορικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν το παραπάνω πείραμα σε έναν βαθμό (Ναζιστική Γερμανία κ.α.). Χωρίς να σημαίνει ότι όλοι παρασυρόμαστε, φαίνεται ότι εν δυνάμει μπορούμε όλοι να παρασυρθούμε. Αρκεί να αντισταθούμε σε αυτό που μας φαίνεται παράλογο και να υπερασπιστούμε το λογικό, για να ξεφύγουμε από την παγίδα. Ωστόσο, είναι δύσκολο να ξεχωρίζεις και να μην ανήκεις σε μια ομάδα. Άραγε σήμερα τολμάμε να ξεχωρίζουμε; Μπορεί κανείς να αντέξει το να είναι ξεχωριστός σε μια εποχή που βάζει ταμπέλες, ομαδοποιεί, ακολουθεί το political correct και κανσελάρει; Μήπως ο φόβος του να αποφύγουμε τα ρατσιστικά έκτροπα του παρελθόντος οδηγεί σε έναν νέου τύπου ρατσισμό, με σκοπό τη συμμόρφωση με την ομάδα..;

Για περισσότερες πληροφορίες για το πείραμα και δραματοποίησή του παρακολουθήστε τα παρακάτω βίντεο:

https://www.youtube.com/watch?v=lz00fwDJYCI&ab_channel=MichaelEarthman

https://www.youtube.com/watch?v=LMqIh6JAM2c&ab_channel=%CE%A0%CE%AC%CF%81%CE%B5-%CE%94%CF%8E%CF%83%CE%B5

"...η συμβολή του ως δημάρχου..." ή "...η συμβολή του ως δήμαρχος..."

Πολλές φορές κάποιες εκφράσεις μπερδεύουν τους χρήστες της ελληνικής γλώσσας, ακόμα κι αν πρόκειται για φυσικούς ομιλητές, δηλαδή ανθρώπους των οποίων η πρώτη γλώσσα είναι τα ελληνικά. Συνηθίζουμε να λέμε "να τα πω και τα δύο, για να δω ποιο μου ακούγεται πιο σωστό" και δοκιμάζουμε το γλωσσικό μας αίσθημα, με την ελπίδα ότι το να πούμε φωναχτά μια φράση θα μας βγάλει από το δίλημμα και θα διαπιστώσουμε ποια εκδοχή είναι η σωστή. 

Εσάς ποια εκδοχή σας φαίνεται σωστότερη από αυτές που αναφέρονται στον τίτλο;

Αφού το σκεφτείτε λίγο, δείτε παρακάτω ποια είναι η σωστή και γιατί:

Το ομοιωματικό μόριο "ως" έχει "ιδιαίτερη" σύνταξη. Παρατηρήστε τα παρακάτω παραδείγματα από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής και προσπαθήστε να βγάλετε κάποιο συμπέρασμα σχετικά με τη σύνταξη του μορίου.

1. Πληρώνει τα μισά ως πολύτεκνος. 

2. Είναι καλός επιστήμονας, αλλά ως άνθρωπος δεν αξίζει. 

3. Οι ευθύνες του Πέτρου ως διευθυντή είναι τεράστιες.

4. H εισφορά του ως συνταξιούχου είναι μειωμένη.

5. Tι καλό είδε ο τόπος απ΄ αυτόν ως υπουργό;

Ξαναδείτε τις προτάσεις δίνοντας έμφαση στα υπογραμμισμένα:

1. Πληρώνει τα μισά ως πολύτεκνος. 

2. Είναι καλός επιστήμονας, αλλά ως άνθρωπος δεν αξίζει. 

3. Οι ευθύνες του Πέτρου ως διευθυντή είναι τεράστιες

4. H εισφορά του ως συνταξιούχου είναι μειωμένη.

5. Tι καλό είδε ο τόπος απ΄ αυτόν ως υπουργό;

Παρατηρούμε ότι η λέξη που συνοδεύεται από το "ως" μπαίνει στην ίδια πτώση με αυτήν της προσδιοριζόμενης λέξης. 

Στην πρόταση 1, αυτός που πληρώνει είναι πολύτεκνος. Το "αυτός" είναι σε πτώση ονομαστική.

Στην πρόταση 3, διευθυντής είναι ο Πέτρος. Στην πρόταση έχουμε "του Πέτρου", άρα γενική. Επομένως και η λέξη "διευθυντής" μπαίνει σε γενική.

κ.ο.κ.

Εύχομαι αυτό το σύντομο σημείωμα να σας βοηθήσει στη χρήση του "ως"!

Τρένο ή τραίνο; Γιατί αλλάζει η ορθογραφία;

 

Πολλοί από εμάς (ειδικά οι μεγαλύτεροι σε ηλικία) προβληματιζόμαστε όταν βλέπουμε γραμμένες με την συγκεκριμένη ορθογραφία τις λέξεις "τρένο", "μπίρα", "κτίριο", "ξίδι", "βρομιά" κ.α. Αρκετοί αναρωτιούνται γιατί αλλάζει η γραφή των λέξεων. Και μάλιστα, συχνά θεωρούν ότι η ορθογραφία που έμαθαν κατά τα σχολικά τους χρόνια είναι η μόνη σωστή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να πιστεύουν ότι οι αλλαγές οδηγούν σε αλλοίωση της γλώσσας και από εκεί ξεκινά ένα γαϊτανάκι γλωσσικών, εθνικών (ή και εθνικιστικών πολλές φορές), πολιτικών κ.λπ. απόψεων και στάσεων. 

Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές τα γλωσσικά ζητήματα αλληλοεπικαλύπτονται ή διαπλέκονται με θέματα πολιτικής. Δεν είναι τυχαίο ότι τα άτομα που διαμαρτύρονται πιο έντονα για τις γλωσσικές αλλαγές είναι αυτά που πήγαν σχολείο στην περίοδο της δικτατορίας. Σε αυτήν την περίοδο, η εκπαίδευση είχε οργανωθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξυπηρετήσει πολιτικές σκοπιμότητες. Πιο συγκεκριμένα, τα προγράμματα σπουδών στόχευαν στο να διαμορφώσουν έντονη εθνική συνείδηση και θαυμασμό για την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών ενισχύθηκε, η καθαρεύουσα ήταν η γλωσσική ποικιλία, η "γλώσσα" που χρησιμοποιούνταν για τα μαθήματα και οι μαθητές εκπαιδεύονταν στο να θεωρούν ως σωστή εκδοχή της γλώσσας την καθαρεύουσα, δηλαδή ό,τι πλησίαζε περισσότερο στην πρωταρχική (κατά την άποψη του δικτατορικού καθεστώτος) μορφή της γλώσσας, τα αρχαία ελληνικά.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να διευκρινίσουμε ορισμένα πράγματα. Πρώτον, αναφερθήκαμε πριν στην έννοια της ποικιλίας. Η ποικιλία είναι μια μορφή μιας γλώσσας η οποία έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την ξεχωρίζουν από αυτήν, αλλά όχι τόσο σημαντικά, ώστε να δημιουργούν μια διαφορετική γλώσσα. Οι ποικιλίες χωρίζονται σε δυο βασικές κατηγορίες: τις γεωγραφικές (π.χ. κρητική διάλεκτος), και τις κοινωνικές (π.χ. γλώσσα των νέων). Επομένως, η καθαρεύουσα θα μπορούσε να ενταχθεί στις κοινωνικές ποικιλίες. Ωστόσο, υπάρχει ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας: η καθαρεύουσα είναι μια τεχνητή ποικιλία/γλώσσα. Δηλαδή, δεν προέκυψε φυσικά. Οι ομιλητές της αναγκάστηκαν να την μιλούν ανακαλώντας κανόνες, χωρίς η ομιλία τους, δηλαδή, να είναι αυθεντική και άμεση. Οι κανόνες τέθηκαν με βάση τα αρχαία ελληνικά.

Δεύτερη διευκρίνιση: τα αρχαία ελληνικά δεν είναι μια ενιαία γλώσσα. Στην αρχαιότητα τα ελληνικά φύλα μιλούσαν διάφορες ποικιλίες. Συνήθως, όταν μιλάμε για αρχαία ελληνικά, εννοούμε την αττική διάλεκτο της κλασικής εποχής, καθώς αυτήν γνωρίζουμε καλύτερα σήμερα. Και την γνωρίζουμε καλύτερα, γιατί σε αυτήν είναι γραμμένα τα περισσότερα κείμενα που μας έχουν διασωθεί. Έτσι, η αττική διάλεκτος έχει γίνει συνώνυμο της αρχαίας ελληνικής. Αλλά υπάρχει και ένας ακόμα λόγος για αυτήν την ταύτιση. Για όσους θέλουν να προπαγανδίσουν την "ανωτερότητα" της ελληνικής γλώσσας, η δόξα και τα επιτεύγματα των ανθρώπων που την μιλούσαν, δηλαδή των Αθηναίων της κλασικής περιόδου, επενδύει με τον καλύτερο τρόπο την αίγλη της. Από εκεί και πέρα ξεκινά μια στρεβλωμένη αντίληψη για το τι συνιστά σωστό και λάθος στη χρήση της νέας ελληνικής... 

Τρίτη διευκρίνιση: η νέα ελληνική γλώσσα έχει μια αρκετά περίπλοκη ορθογραφία, γιατί είναι ιστορική. Τι σημαίνει αυτό; Υπάρχουν δύο είδη ορθογραφίας: η φωνητική και η ιστορική. Τι είναι η φωνητική; Όπως γνωρίζετε (ή όπως μπορείτε να φανταστείτε, σε περίπτωση που δεν το γνωρίζετε), φωνητικός είναι αυτός που έχει να κάνει με την φωνή, την προφορά. Δηλαδή, στη φωνητική ορθογραφία εφαρμόζουμε το γνωστό "γράφω και διαβάζω ό,τι ακούω". Αντίθετα, η ιστορική ορθογραφία ακολουθεί την παραδοσιακή γραφή μιας λέξης, η οποία είχε να κάνει με τον τρόπο που προφερόταν ιστορικά η λέξη, αλλά, λόγω της γλωσσικής αλλαγής, η προφορά άλλαξε. 

Με βάση τα παραπάνω μπορείτε να φανταστείτε ποιο είδος ορθογραφίας ακολουθεί η νέα ελληνική. Σωστά φανταστήκατε! Πρόκειται για την ιστορική ορθογραφία. Μπορεί να γράφουμε "οικογένεια", αλλά διαβάζουμε "ικογένια". Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί κάποτε οι λέξεις προφέρονταν διαφορετικά, κάποια στιγμή η προφορά άλλαξε (με φυσικό τρόπο) και καταλήξαμε στο να μην ταυτίζεται η γραφή με την προφορά. 

Κατά καιρούς έγιναν προσπάθειες να αλλάξει η ορθογραφία και από ιστορική να γίνει φωνητική. Όπως μπορείτε να δείτε και στην παρακάτω εικόνα, κάποιοι υποστήριζαν ότι η ορθογραφία πρέπει να γίνει φωνητική. Πριν συνεχίσετε την ανάγνωση, σκεφτείτε αν θα σας φαινόταν θετική μια τέτοια αλλαγή.

Και τώρα συνεχίζουμε! Διαβάστε την παρακάτω φράση:

"Σίμερα, ος καλός γονιός που ανισιχί για το πεδί του, πίγα στο σχολίο για να ροτίσο το σίλογο καθιγιτόν πός τα πάι το πεδί μου στι γιμναστικί και στι γλόσα."

Πόση ώρα σας χρειάστηκε για να διαβάσετε αυτήν την περίοδο λόγου; Προφανώς πολλή περισσότερη από όση θα χρειαζόσασταν αν ήταν σωστά ορθογραφημένη. Κι αυτό γιατί από ένα σημείο και μετά στην ανάπτυξή μας, διαβάζουμε αναγνωρίζοντας τις λέξεις ως εικόνες. Δεν συλλαβίζουμε. Κι αν η εικόνα που έχουμε συνηθίσει έχει αλλάξει, τότε δυσκολευόμαστε. Άρα, η φωνητική ορθογραφία σίγουρα θα δημιουργούσε περισσότερα προβλήματα από όσα θα μπορούσε να λύσει. 

Από την άλλη, μέσω της ιστορικής ορθογραφίας μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ετυμολογία των λέξεων και, κατά συνέπεια, να συναγάγουμε τη σημασία μιας λέξης χωρίς να την γνωρίζουμε εκ των προτέρων. Αυτοί οι δύο λόγοι, όπως και άλλοι πολλοί που δεν θα αναλωθούμε στο να τους καταγράψουμε εδώ, αποδεικνύουν ότι η ιστορική ορθογραφία είναι η πιο ταιριαστή για τη γλώσσα μας. 

Ωστόσο, η υιοθέτηση της ιστορικής ορθογραφίας δεν μπορεί να εμποδίσει τη γλωσσική αλλαγή. Τι είναι η γλωσσική αλλαγή; Είναι οι αλλαγές που συμβαίνουν στη γλώσσα με τρόπο φυσικό, δηλαδή επειδή έτσι επιλέγουν να εκφράζονται οι φυσικοί της ομιλητές, παρότι μπορεί να παραβιάζουν γραμματικούς κανόνες που ίσχυαν μέχρι εκείνη τη στιγμή. Αυτό είναι μια απόλυτα φυσιολογική διαδικασία. Μπορούμε να το διαπιστώσουμε μελετώντας κείμενα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η γλώσσα αλλάζει και είναι λίγο ανόητο να πιστεύουμε ότι μπορούμε να ανακόψουμε την αλλαγή. Και κυρίως είναι γραφικό να προσπαθούμε να βρούμε τρόπους να εμποδίσουμε την αλλαγή. Γιατί να μην επέλθει η αλλαγή; Ποιο θα είναι το πρόβλημα; Ίσως εδώ δίνονται κάποιες απαντήσεις αν σκεφτούμε τη σύνδεση των γλωσσικών θεμάτων με ζητήματα πολιτικής φύσεως, στην οποία αναφερθήκαμε πιο πάνω. 

Επιτέλους, όμως, ήρθε η ώρα να επιστρέψουμε στο αρχικό μας ζήτημα. Ποια είναι η "σωστή" ορθογραφία των λέξεων με τις οποίες ξεκινήσαμε; Πριν απαντήσουμε, αξίζει να αναφερθούμε σε δύο σημαντικά στοιχεία. Πρώτον, η ορθογραφία μπορεί να αιτιολογείται με βάση την ιστορική γραμματική ή την ετυμολογία μιας λέξης ή με βάση της χρήση της από τους φυσικούς ομιλητές. Για παράδειγμα, η λέξη ημιώροφος μπορεί να γραφεί με "ω", γιατί, σύμφωνα με τη γραμματική, κατά τη σύνθεση το "ο" εκτείνεται (συνθετική έκταση) ή μπορεί να γραφεί με "ο", δηλαδή ημιόροφος, καθώς στα νέα ελληνικά δεν υπάρχει φωνητική έκταση, το "ω" προφέρεται ίδια με το "ο" και, κατά συνέπεια, δεν μπορεί να υπάρχει συνθετική έκταση. Επιπλέον, με μια απλή αναζήτηση στο ίντερνετ μπορεί κανείς να διαπιστώσει πόσο έντονα έχει καθιερωθεί η χρήση του δεύτερου τύπου. Άρα, και οι δύο ορθογραφίες μπορούν να θεωρηθούν σωστές και σε καμία περίπτωση δεν συντελείται κάποια καταστροφή για τη γλώσσα μας. 

Αντίστοιχα, πάμε να δούμε και την ορθογραφία των λέξεων με τις οποίες ξεκινήσαμε: 

τρένο: η λέξη είναι δάνειο στα ελληνικά από ξένη γλώσσα (γαλλικά: train, αγγλικά: train). Για τις δάνειες λέξεις ισχύουν δύο τρόποι ορθογραφίας. Μπορούμε να υιοθετήσουμε την αρχή της απλοποίησης, δηλαδή "τρένο". Ή μπορούμε να υιοθετήσουμε μια γραφή που θα αντιστοιχίζει την "ποσότητες", δηλαδή "τραίνο". 

μπίρα: Το ίδιο ισχύει και με τη λέξη "μπίρα". Η λέξη πρόερχεται από τα γερμανικά (bier). 

κτίριο: Η ετυμολογία της λέξης συνδέεται με το "οικητήριο", άρα με βάση την ετυμολογία της η λέξη γράφεται ως "κτήριο". Ωστόσο, οι φυσικοί ομιλητές για πολλά χρόνια παρετυμολογούσαν τη λέξη, την συνέδεαν με το ρήμα "κτίζω", με αποτέλεσμα να καθιερωθεί η χρήση της δεύτερης γραφής. 

ξίδι: Η λέξη προέρχεται από το ελληνιστικό ὀξίδιον, υποκοριστικό του ὄξος. Ωστόσο, για πολλά χρόνια χρησιμοποιούνταν η γραφή "ξύδι", με αποτέλεσμα και αυτή να συναντάται συχνά στο γραπτό λόγο. 

βρόμα: Η λέξη σημαίνει ότι κάτι αναδίδει άσχημη μυρωδιά και είναι διαφορετική από τη λέξη "βρώμα", η οποία προέρχεται από το αρχαίο "βιβρώσκω" που σημαίνει τρώω. Επομένως, ότι θέλουμε να μιλήσουμε για κάτι δύσοσμο, η σωστή ορθογραφία της λέξης με βάση την ετυμολογία είναι "βρόμα". Ωστόσο, για πολλά χρόνια οι φυσικοί ομιλητές χρησιμοποιούν τη γραφή "βρώμα", με αποτέλεσμα να μπορεί να θεωρηθεί και αυτή σωστή.

Φυσικά, μετά από όλη αυτήν την ανάλυση καλό θα ήταν να καταλήξουμε κάπου. Κανείς δεν μπορεί να μας επιβάλει το πώς θα γράφουμε, αλλά καλό θα ήταν να κάνουμε οι ίδιοι την επιλογή μας. Τι σας πείθει περισσότερο; Η ετυμολογική αναζήτηση της ορθογραφίας ή η αναζήτησή της με βάση τη χρήση από τους φυσικούς ομιλητές; Πάντως όποια ορθογραφία κι αν επιλέξετε, προσπαθήστε να είστε συνεπείς στη χρήση της! 

Λεξικό της νέας ελληνικής: https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/

Σώματα κειμένων της νέας ελληνικής: https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/corpora/corpora/search.html

https://hnc.ilsp.gr/index.php?current_page=find