Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας Γ' ΓΕΛ: Διαγράμματα - Γ. Η οικονομία της Ελλάδας κατά τον 20ο αιώνα

Διαγράμματα ιστορίας

Γ. Οικονομία της Ελλάδας κατά τον 20ο αιώνα

1. Το αγροτικό ζήτημα

Ιστορικό πλαίσιο και έννοια αγροτικής μεταρρύθμισης

• ραγδαίες εξελίξεις (βιομηχανική επανάσταση → η μεγάλη έγγεια ιδιοκτησία δεν είναι πηγή εξουσίας πια)

• Στην Ελλάδα αγροτική μεταρρύθμιση (τέλη 19ου αι., κατάργηση μεγάλων ιδιοκτησιών και δημιουργία μικρών παραγωγικών μονάδων)

Ιστορική πορεία του ζητήματος

• Κατά τη διάρκεια της επανάστασης και λίγο μετά δεν έχουμε πρόβλημα με τσιφλίκια

• Κατά την προσάρτηση Επτανήσων και Θεσσαλίας εμφανίζεται το πρόβλημα. 

• Τσιφλίκια Θεσσαλίας - πλούσιοι Έλληνες εξωτερικού → θεσμός κολίγων → κερδοσκοπικές πρακτικές → δασμοί σιτηρών από Ρωσία → τεχνητές ελλείψεις

Κορύφωση του προβλήματος και λύση

• εντάσεις → ψήφιση νόμων 1907 → δικαίωμα κυβέρνησης για απαλλοτρίωση μεγάλων ιδιοκτησιών → δυσκολίες στην εφαρμογή του νόμου → συγκρούσεις στο Κιλελέρ 1910 → γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο μετά τους Βαλκανικούς 1913 (πλέον και μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες)

• το πρόβλημα λύνεται κατά τη διάρκεια του εθνικού διχασμού 1917 → διττός στόχος: 1. στήριξη ελληνικής ιδιοκτησίας γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχές, 2. αποκατάσταση προσφύγων και πρόληψη εντάσεων στον αγροτικό χώρο 

Αποτελέσματα από την αγροτική μεταρρύθμιση

• αναδιανομή 40% σε όλη τη χώρα (85% Μακεδονία και 68% Θεσσαλία)

• ολοκλήρωση μέσα από πίεση προσφυγικού → καθεστώς μικροϊδιοκτησίας → νέα προβλήματα →

δυσκολία μικροκαλλιεργητών για εμπορευματοποίηση της παραγωγής (θυματοποίηση από εμπόρους) → 1. δημιουργία Αγροτικής Τράπεζας

2. κρατικοί οργανισμοί παρέμβασης 

3. παραγωγικοί συνεταιρισμοί 

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

Ιστορικό πλαίσιο και αιτίες καθυστέρησης του εργατικού κινήματος 

• τέλη 19ου αι. η Ελλάδα δεν έχει μπει στην Βιομηχανική Επανάσταση

→ μικρές σοσιαλιστικές ομάδες → μικρή επιρροή

• αιτίες: 1. απουσία βιομηχανίας

 2. αλλοδαποί εργάτες σε μεγάλα έργα της εποχής

 * εξαίρεση μεταλλεία Λαύριο όπου έγινε και εξέγερση 1896

 3. ανάπτυξη εθνικής και όχι ταξικής ιδεολογίας (Μεγάλη Ιδέα)

Σημείο αλλαγής 

• μετά τους Βαλκανικούς ενσωμάτωση Θεσσαλονίκης: 

• βιομηχανικό υπόβαθρο

• κοσμοπολίτικος χαρακτήρας

• μεγάλη εργατική οργάνωση (Φεντερασιόν) → δίαυλος για μετάδοση σοσιαλιστικής ιδεολογίας

Ωρίμανση του εργατικού κινήματος

• στην διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου λόγω πιέσεων από 1. εμπλοκή της Ελλάδας σε διεθνείς υποθέσεις και 2. του αντικτύπου της ρωσικής επανάστασης → ωρίμανση εργατικού κινήματος

• προς το τέλος του πολέμου ίδρυση 1. ΓΣΕΕ και 2. ΣΕΚΕ (μετέπειτα ΚΚΕ)

3. Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922

Η ανάπτυξη μιας νέας ιδεολογίας: Βενιζελισμός

• περίοδος 1910-1922

• Ελλάδα - ελληνικό κράτος 

• πολιτική αντίληψη

• ελληνικό κράτος ως μοχλός έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισμού

• επιδίωξη ενσωμάτωσης του εκτός συνόρων ελληνισμού

• θεσμικός εκσυγχρονισμός 

• προσήλωση στις παραγωγικές δυνάμεις

Προϋποθέσεις που εξυπηρετούν το στόχο του βενιζελισμού

• ύπαρξη ισχυρών ελληνικών κέντρων εκτός Ελλάδας (ισχυρή αστική τάξη γύρω από Βενιζέλο)

• πλεονασματικοί προϋπολογισμοί

Άνοδος της οικονομίας 

• 1910

• εκτόνωση σταφιδικής κρίσης

• πλούτος λόγω εμβασμάτων μεταναστών από ΗΠΑ

Οικονομική αποτίμηση των Βαλκανικών Πολέμων

• σημαντικό κόστος ΑΛΛΑ μεγαλύτερα οφέλη:

• ενσωμάτωση πλούσιων περιοχών (Ήπειρος, Δυτ. και Κεντρική Μακεδονία, νησιά Αιγαίου, Κρήτη) - αύξηση εδαφών κατά 70% 

• ενσωμάτωση πολλών κατοίκων - αύξηση κατοίκων κατά 80%

• νεοαποκτηθέντα εδάφη = πεδινά και αρδευόμενα

• υπολογίσιμη δύναμη για πιστώσεις 

• αρνητικό: ύπαρξη πολλών μουσουλμάνων και εβραίων στην σχετικά ομοιογενή Ήπειρο

4. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος 

Οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες της Ελλάδας κατά τον Α’ Παγκ. Πόλεμο οφείλονταν:

• Εθνικός Διχασμός

• επιστράτευση του 1915

• δημιουργία κυβέρνησης Εθνικής Άμυνας - διάσπαση σε δύο κράτη

• συμμαχικός αποκλεισμός

συνέπεια όλων αυτών → οικονομική εξάντληση → ιδιόμορφος δανεισμός

Ιδιόμορφος δανεισμός

• θεωρητικός δανεισμός/δεν εκταμιεύθηκαν → αλλά κάλυψη/απόθεμα σε συνάλλαγμα

• 12 εκ. λίρες Αγγλίας/300 εκ. γαλλικά φράγκα/50 εκ. δολάρια ΗΠΑ

• θετικό στοιχείο: χρηματοδότηση πολεμικών συγκρούσεων:

• μακεδονικό μέτωπο

• εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία

• α’ φάση στρατιωτικής εμπλοκής στη Μ. Ασία

Προβλήματα από ιδιόμορφο δανεισμό:

• πότε; Νοέμβριος 1920 (λόγω εκλογών - επικράτηση φιλοβασιλικών → επαναφορά βασιλιά → ανεπιθύμητος στους Συμμάχους  → απόσυρση δανείου/αποθεματικού

• 1918 παθητικός ισολογισμός

• μικρασιατική εκστρατεία = δαπανηρός πόλεμος

→ αδιέξοδο του Μαρτίου 1922 

• λύση: διχοτόμηση του χαρτονομίσματος (το αριστερό κομμάτι = μισό αξίας, το δεξί = ομόλογα) 

• 1.200.000.000 δραχμές - επιτυχία

5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922-1936

Οι συνέπειες της καταστροφής του 1922

• 1.230.000 Έλληνες και 45.000 Αρμένιοι πρόσφυγες στην Ελλάδα

• ανατροπή των δεδομένων της οικονομίας και της κοινωνίας → 

• νέο ζητούμενο: άφιξη και αποκατάσταση προσφύγων

Οι συνέπειες της άφιξης των προσφύγων

• ανάγκη για άμεση αντιμετώπιση ανεπαρκειών της ελληνικής διοίκησης

• έξαρση ασθενειών (1923-4  φυματίωση, ελονοσία)

• αξιοποίηση περιουσίας μουσουλμάνων ανταλλαχθέντων (5-10 δισ. δραχμές)

• την αντιμετώπιση του προβλήματος εμπόδιζαν: 

• τα μίση του διχασμού

• πολιτική αστάθεια

• ανακήρυξη της δημοκρατίας

• οι επεμβάσεις του στρατού/οι απόπειρες πραξικοπημάτων

6. Η ελληνική οικονομία στην περίοδο του μεσοπολέμου

Στην περίοδο του μεσοπολέμου η Ελλάδα έχει πλεονεκτήματα που επιτρέπουν θετική πορεία: 

• εθνική ομοιογένεια (μειονότητες = 7%)

• ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης 

• αστικοποίηση (⅓ πληθυσμού ζει στις πόλεις)

• καλές υποδομές 

• αναπτυξιακές πολιτικές

• σχεδόν όλοι Έλληνες μέσα στα όρια του κράτους (εξάλειψη ελληνικού κοσμοπολιτισμού)

• τεχνογνωσία, νέος πολιτισμός, διάθεση για εργασία από πρόσφυγες

7. Οι μεγάλες επενδύσεις

Η έλευση των προσφύγων οδήγησε στην ανάγκη αναβάθμισης των υποδομών

• ΟΥΛΕΝ (αμερικάνικη εταιρεία) → 1925 ύδρευση (φράγμα και τεχνητή λίμνη Μαραθώνα)

• ΠΑΟΥΕΡ (βρετανική εταιρεία) → 1925 αστικές συγκοινωνίες (τραμ και λεωφορεία)

• γερμανικές εταιρείες → τηλεφωνικό δίκτυο και διευθέτηση χειμάρρων

• επενδύσεις και στην υπόλοιπη Ελλάδα με εγγειοβελτιωτικά έργα → αύξηση καλλιεργούμενων εδαφών

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος

-Αφορμή για την ίδρυση: αίτημα της Ελλάδας στην ΚτΕ για παροχή πρόσθετου δανείου

-Γιατί χρειαζόταν η ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος: 

• διαχείριση χρεών

• έκδοση χαρτονομίσματος

• ενιαία εφαρμογή της κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής

-Ίδρυση το Μάιο 1927 (1. παρά αντιδράσεις της Εθνικής Τράπεζας, 2. υπό πίεση ξένων συμβούλων)

-Συνέπειες από την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος: 

• σταθερές ισοτιμίες δραχμής με ξένα νομίσματα

• έκδοση χαρτονομισμάτων βάσει αποθέματος σε χρυσό και συνάλλαγμα

• εξασφάλιση μετατρεψιμότητας δραχμής σε χρυσό

• άνοδος στα δημόσια οικονομικά

• βελτίωση πιστοληπτικής ικανότητας κράτους

• ενίσχυση εισροής συναλλάγματος

• επενδύσεις

• δυναμική που επέτρεψε πολιτικές, θεσμικές και οικονομικές πρωτοβουλίες Βενιζέλου 

-άνοδος μέχρι 1932 που φάνηκαν τα αποτελέσματα του κραχ 1929

9. Η κρίση του 1932

Οι συνθήκες ευημερίας μέχρι το 1932

• εμπιστοσύνη Ελλήνων σε καλύτερο μέλλον

• απομάκρυνση από σκοτεινή δεκαετία 1920

• επούλωση πληγών

• περιορισμός φτώχειας 

• σχεδιασμός μέλλοντος με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία

Οικονομικά αδιέξοδα και οικονομική πολιτική

• εξάντληση αποθεμάτων σε χρυσό και συνάλλαγμα

• αδυναμία αναστολής μετατρεψιμότητας δραχμής σε χρυσό

• αναστολή εξυπηρέτησης εξωτερικών δανείων

-Οικονομική πολιτική: 

• ισχυρός κρατικός παρεμβατισμός (εξωτερικές συναλλαγές)

• πολιτική προστατευτισμού → αυτάρκεια

• κλειστή οικονομία = γραφειοκρατία και όχι ελεύθερη αγορά

• εξωτερικό εμπόριο με κλήρινγκ (ισοσκελίζουν την αξία των εισαγωγών με αυτήν των εξαγωγών)

Οι πολιτικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης:

• ανάδειξη συγκεντρωτικών κρατών σε όλη την Ευρώπη

• κυριαρχία ολοκληρωτικών συστημάτων

• 4 Αυγούστου 1936 επιβολή δικτατορίας Μεταξά