Τα τζιτζίκια και ο Πλάτωνας

Τα τζιτζίκια και ο Πλάτωνας

Το καλοκαίρι έχει μπει για τα καλά και ο πιο χαρακτηριστικός ελληνικός ήχος του καλοκαιριού, τα τζιτζίκια, έχει ξαναμπεί στη ζωή μας. Αλήθεια, έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι είναι αυτά τα πλάσματα και ποιος ο ρόλος τους; Φυσικά, για να απαντήσουμε κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να αναζητήσουμε πληροφορίες στο πεδίο της βιολογίας, της ζωολογίας και της εντομολογίας. Ωστόσο, σε περίπτωση που δεν μας ενδιαφέρει και τόσο πολύ το θέμα σε επιστημονική βάση, αλλά σε λογοτεχνική, μπορούμε να πάρουμε κάποιες απαντήσεις μέσα από το κείμενο του Φαίδρου του Πλάτωνα.

Πλάτωνας, Φαίδρος, 259b-d (Μετάφραση του Ι. Θεοδωρακόπουλου): 

"Νά, λένε πως τα τζιτζίκια ήταν άνθρωποι κάποτε, προτού ακόμα να γεννηθούν οι Μούσες. Όταν όμως γεννηθήκανε οι Μούσες και πρωτοφάνηκε το τραγούδι, τόσο πια μερικοί απ' αυτούς τότε τους ανθρώπους τα χάσανε από την τέρψη, που τραγουδώντας αμέλησαν να φάνε και να πιουν και, χωρίς να το νοιώσουν, πεθάνανε. Απ' αυτούς γεννήθηκε από τότε το γένος των τζιτζικιών παίρνοντας τούτο το βραβείο από τις Μούσες, δηλαδή να μην έχη αφ' ότου γεννηθή καμμιά ανάγκη για τροφή, αλλά, χωρίς να τρώη και να πίνη, ν' αρχίζη ευθύς να τραγουδάη ως που θα πεθάνη, κι έπειτα πηγαίνοντας στις Μούσες να τους φέρνη είδηση ποιος από τους ανθρώπους εδώ κάτω ποιαν απ' αυτές τιμάει."

Πρωτότυπο κείμενο:

"λέγεται δ’ ὥς ποτ’ ἦσαν οὗτοι ἄνθρωποι τῶν πρὶν Μούσας γεγονέναι, γενομένων δὲ Μουσῶν καὶ φανείσης ᾠδῆς οὕτως ἄρα τινὲς τῶν τότε ἐξεπλάγησαν ὑφ’ ἡδονῆς, ὥστε ᾄδοντες ἠμέλησαν σίτων τε καὶ ποτῶν, καὶ ἔλαθον τελευτήσαντες αὑτούς· ἐξ ὧν τὸ τεττίγων γένος μετ’ ἐκεῖνο φύεται, γέρας τοῦτο παρὰ Μουσῶν λαβόν, μηδὲν τροφῆς δεῖσθαι γενόμενον, ἀλλ’ ἄσιτόν τε καὶ ἄποτον εὐθὺς ᾄδειν, ἕως ἂν τελευτήσῃ, καὶ μετὰ ταῦτα ἐλθὸν παρὰ Μούσας ἀπαγγέλλειν τίς τίνα αὐτῶν τιμᾷ τῶν ἐνθάδε." 

Διάγραμμα παρουσίασης της εξεταστέας ύλης για την Ιστορία Α' ΓΕΛ 2021-22 (B' μέρος - Ρώμη και Βυζάντιο)

 Διάγραμμα παρουσίασης της εξεταστέας ύλης για την Ιστορία Α' ΓΕΛ 2021-22  

(B' μέρος - Ρώμη και Βυζάντιο)

Η ίδρυση της Ρώμης

Πότε; 753 π.Χ.

Από ποιον; Από τους απογόνους του Αινεία, Ρέμο και Ρωμύλο.

ή από Ετρούσκους που κατέκτησαν τις γύρω περιοχές.

-Κατά τον 7ο αιώνα γίνονται σπουδαία έργα στη Ρώμη: 

1) αποξήρανση ελών

2) αποχετευτικό σύστημα

3) αγορά

4) ιππόδρομος

5) ναός του Διός στο Καπιτώλιο

-Στα τέλη του 6ου αιώνα οι κάτοικοι της Ρώμης επαναστατούν εναντίον των Ετρούσκων.

-Περίοδος βασιλείας (από την ίδρυση της Ρώμης μέχρι το 509 π.Χ.: κοινωνική οργάνωση ->

1) πατρίκιοι (=ευγενείς)

2) πελάτες (=ακόλουθοι ευγενών)

3) πληβείοι -> δεν έχουν πολιτικά δικαιώματα

-Πολιτική οργάνωση ->

1) βασιλιάς (έχει την 1. πολιτική, 2. στρατιωτική, 3. δικαστική και 4. θρησκευτική εξουσία)

2) σύγκλητος (συμβούλιο αρχηγών ρωμαϊκών γενών. 1. Συγκαλεί την εκκλησία του λαού και 2. επικυρώνει τις αποφάσεις της μαζί με το βασιλιά)

3) εκκλησία του λαού (αποφασίζει δια βοής. 1. Επιλέγει το βασιλιά και 2. αποφασίζει για θέματα ειρήνης και πολέμου)

Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας - Res publica

-509 π.Χ. εξέγερση πατρικίων

-αναλαμβάνουν την εξουσία αυτοί -> αριστοκρατικό καθεστώς -> res publica

-οι πληβείοι θέλουν κι αυτοί να αντιπροσωπεύονται από την εξουσία -> 2 αιώνες κοινωνικών αγώνων των πληβείων

-Ποιες κατακτήσεις οδήγησαν στη σταδιακή εξίσωση των πληβείων με τους πατρικίους;

1) αρχές 5ου αιώνα: δήμαρχοι (θεσμικά πρόσωπα που προστατεύουν τα δικαιώματα των πληβείων πχ έβαζαν veto στην ψήφιση ενός νόμου που θα αντιστρατευόταν τα δικαιώματά τους)

2) μέσα 5ου αιώνα: Δωδεκάδελτος (καταγραφή των νόμων, ώστε να μην μπορούν οι πατρίκιοι να εκμεταλλεύονται τους πληβείους)

3) 4ος αιώνας: επιτράπηκε στους πληβείους να εκλέγονται ύπατοι και μέγιστοι αρχιερείς.

Πολιτική οργάνωση της res publica

-πολλοί άρχοντες!

1) 2 ύπατοι (στη θέση του παλιού βασιλιά. Σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης αναλαμβάνει ένας από τους δύο και παίρνει τον τίτλο του δικτάτορα)

2) 2 τιμητές (1. κατατάσσουν τους Ρωμαίους σε τάξεις ανάλογα με το εισόδημα, 2. ορίζουν ποιος μπορεί να μπει στη σύγκλητο, 3. φτιάχνουν τον προϋπολογισμό, 4. επιβλέπουν τα ήθη)

3) άλλοι άρχοντες με μικρότερα αξιώματα (δήμαρχοι, πραίτωρες, ταμίες, ανθύπατοι)

4) σύγκλητος (300 μέλη που είχαν διατελέσει ανώτατοι άρχοντες. Νομοθετική και εκτελεστική εξουσία)

5) 3 εκκλησίες [λοχίτιδα (=συνέλευση στρατιωτών), φυλετική (=αρχικά συνέλευση πληβείων, μετά που εξισώθηκαν όλοι έγινε συνέλευση των Ρωμαίων ανά φυλή, δηλαδή ανά περιοχή που κατοικούσαν), φρατρική (=συνέλευση των πατρικίων, αλλά μετά την εξίσωση όλων είχε μόνο συμβολικό χαρακτήρα η ύπαρξη αυτής της συνέλευσης]

Συνέπειες των κατακτήσεων

Μετά τις κατακτήσεις πολλών περιοχών από τους Ρωμαίους επήλθε αλλαγή στη ρωμαϊκή κοινωνία. Γι' αυτό έγιναν κάποιες προσπάθειες μεταρρυθμίσεων. 

1) Κάτων ο τιμητής -> θεωρούσε ότι η διαφθορά της κοινωνίας οφειλόταν στην υιοθέτηση ελληνικών στοιχείων. Προσπάθησε να καθαρίσει την τάξη των ιππέων και των συγκλητικών από τη διαφθορά μάταια. 

2) Τιβέριος Γράκχος -> αγροτικός νόμος ->

α. απαγορεύεται κατοχή έκτασης πάνω από 1000 πλέθρα

β. αναδιανομή γης 

γ. διανομή κληρονομιάς Αττάλου σε ακτήμονες

*Ο Τιβέριος δολοφονήθηκε, καθώς τα σχέδιά του ήρθαν σε αντίθεση με τα οικονομικά συμφέροντα των συγκλητικών...

3) Γάιος Γράκχος 

α. προσπάθησε να περιορίσει τη σύγκλητο (δικαστήριο ιππέων για εκδίκαση υποθέσεων διαφθοράς συγκλητικών)

β. εφάρμοσε τον αγροτικό νόμο του Τιβέριου

γ. βοήθησε τους ακτήμονες (ευνοϊκά μέτρα, παραχώρηση γης σε αποικίες κλπ)

δ. καθιέρωσε διανομή σιταριού στους φτωχούς

ε. μείωσε τα χρόνια της στράτευσης και αύξησε το στρατιωτικό μισθό

*Ο Γάιος είχε την ίδια κατάληξη με τον Τιβέριο.

Η εποχή του Αυγούστου

-Ο Οκταβιανός Αύγουστος θεώρησε ότι για την εγκαθίδρυση της ειρήνης στην αυτοκρατορία έπρεπε να συγκεντρωθούν οι εξουσίες στο πρόσωπό του. Ωστόσο, δεν ήθελε να προσβάλει τη δημοκρατία και εξελέγη δημοκρατικά σε όλα τα αξιώματα (ύπατος, δήμαρχος, ιμπεράτορας, πρώτος πολίτης κλπ) -> συγκέντρωση όλων των εξουσιών σε έναν Αύγουστο -> Ηγεμονία (principatus) 

-Για να διοικεί πιο αποτελεσματικά, ίδρυσε το συμβούλιο του αυτοκράτορα.

Κατανομή αρμοδιοτήτων

Αύγουστος: διοίκηση, εξωτερική πολιτική, στρατιωτικά ζητήματα

Συγκλητικοί και ιππείς: διαχείριση επιμέρους θεμάτων

Αυτοκρατορική υπαλληλία: εκτελεστική εξουσία

Έργα Οκταβιανού Αυγούστου:

1) αναγέννηση γεωργίας

2) επαναφορά παλαιών ηθών

3) εξωραϊσμός Ρώμης

4) εκρωμαϊσμός κατεκτημένων περιοχών (αγορά, Πάνθεον, αμφιθέατρα, θέρμες, ναός της Ειρήνης κ.α.)

-Στην Ηγεμονία υπάρχουν δύο κύριοι φορείς εξουσίας: πρώτος πολίτης (princeps) και σύγκλητος.

-Ο Αύγουστος, επειδή έχει συγκεντρωμένες στο πρόσωπό του όλες τις εξουσίες, χρειάζεται ένα στρατιωτικό σώμα -> πραιτωριανοί.

-Οι πραιτωριανοί απέκτησαν τόση εξουσία, ώστε μπορούσαν να "ανεβάζουν" και να "κατεβάζουν" αυτοκράτορες. 

Ο πολιτισμός την εποχή του Αυγούστου (χρυσός αιώνας του Αυγούστου)

1) θρησκευτικά έθιμα (λατρεία κρατικής εξουσίας -> θεοποίηση αυτοκρατόρων)

2) ιστοριογραφία (Σαλλούστιος, Ιούλιος Καίσαρας)

3) ρητορεία και φιλοσοφία (Κικέρωνας)

4) λογοτεχνία (έπος-Βιργίλιος, λυρική ποίηση-Οράτιος)

5) αρχιτεκτονική (επιρροή από ελληνικό πολιτισμό)

-Άσκηση: Παρατηρήστε τη φωτογραφία από το Πάνθεο της Ρώμης. Υπάρχουν, κατά τη γνώμη σας, ελληνικές επιρροές στην αρχιτεκτονική; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

-Άσκηση: Βρείτε στο βιβλίο τον τίτλο του πιο σημαντικού έργου του Βιργιλίου. Εντοπίζεις κάποιο σύνδεσμο ανάμεσα σε αυτόν και την ίδρυση της Ρώμης;

Οι διάδοχοι του Αυγούστου

1) Ιουλιο-κλαυδιανοί

2) Φλάβιοι

3) Αντωνίνοι

Η διοίκηση και το δίκαιο

Αρχικά η Ρώμη ήταν το πιο σημαντικό διοικητικό κέντρο. Ωστόσο, αυτό άλλαξε:

1) γιατί στη σύγκλητο συμμετείχαν πλέον και αξιωματούχοι από τις επαρχίες

2) γιατί όλοι απέκτησαν τον τίτλο του ρωμαίου πολίτη (διάταγμα Καρακάλα, 212 π.Χ.)

Ήθη και υλικός πολιτισμός

1) Εκεί που υπάρχουν ελληνικοί πληθυσμοί κυριαρχεί ο ελληνικός πολιτισμός. Οι υπόλοιπες περιοχές εκλατινίστηκαν.

2) ανάπτυξη οδικού δικτύου (πρβλ έκφραση: όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη)

3) επικράτηση ειρήνης στις επαρχίες -> Pax Romana

Το ρωμαϊκό δίκαιο

1) Βασίστηκε στη Δωδεκάδελτο, η οποία συμπληρώθηκε από αποφάσεις αυτοκρατόρων, συγκλητικά ψηφίσματα κ.α.

2) Επηρεάστηκε από την ελληνική φιλοσοφία.

3) Εμφανίστηκαν οι νομοδιδάσκαλοι, που έργο τους ήταν η γνώση και ερμηνεία των περίπλοκων νόμων.

Σημαντική οικονομική ευημερία κατά την περίοδο των Αντωνίνων

Αίτια: 

1) επικράτηση ειρήνης

2) καταστολή πειρατείας

3) εύκολη και ασφαλής μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών

4) συνετή δημοσιονομική πολιτική Αντωνίνων

Οικονομικές δραστηριότητες:

1) Σιτάρι από Αίγυπτο

2) Εξαγωγή κρασιού και λαδιού από σημερινή Ιταλία

3) εμπόριο κοσμημάτων, κεραμικών σκευών, γυαλικών και υφασμάτων στα λιμάνια της Ανατολής

4) μέταλλα από σημερινές Ισπανία, Βρετανία, Ρουμανία

5) σημαντικά λιμάνια σε νοτιοανατολική Ευρώπη

6) σταθερότητα ρωμαϊκού νομίσματος

7) βιοτεχνική παραγωγή

Πρόβλημα από την οικονομική ανάπτυξη: 

Ήταν ανισομερής στην αυτοκρατορία. Σε κάποιες περιοχές υπήρχε μεγάλη οικονομική δραστηριότητα, ενώ σε άλλες εγκατάλειψη.

Κοινωνικές συνέπειες λόγω οικονομίας:

1) δυνατότητες "κοινωνικής κινητικότητας", όπως υπήρχαν πάντα

2) οι πλούσιοι είναι πιο προνομιούχοι και έχουν βήμα στην εξουσία

3) οι μικροκαλλιεργητές και μικροτεχνίτες βρίσκονται σε δύσκολη οικονομική κατάσταση

4) οι δούλοι μειώθηκαν 

Η κρίση του αυτοκρατορικού θεσμού

-Άσκηση: Κάντε μια αναδρομή στην πολιτική οργάνωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από την εποχή του Αυγούστου μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ. Ποια πρόσωπα και ποια όργανα ασκούν εξουσία; Πιστεύετε ότι υπάρχουν κάποια προβληματικά σημεία που είναι εύλογο να οδήγησαν στην κρίση του αυτοκρατορικού θεσμού; Να απαντήσετε λαμβάνοντας υπόψη σας και τη φράση κλειδί της ενότητας: 

στρατιωτική αναρχία

-Μέσα στο πλαίσιο αυτής της κρίσης πολλοί λαοί επαναστάτησαν και ανεξαρτητοποιήθηκαν από το ρωμαϊκό κράτος. Κάποιοι από αυτούς είναι οι εξής:

1) Γαλατία

2) Ισπανία

3) Παννονία

4) βασίλειο της Παλμύρας στη Συρία (Ζηνοβία)

Οικονομική κρίση

3ος αιώνας μ.Χ.

εξεγέρσεις

επιδρομές

κρίση της βιοτεχνίας και εμπορίου -> στροφή στη γη -> όμως η γη στα χέρια μεγαλογαιοκτημόνων -> ένταξη στο στρατό

Κοινωνική κρίση

-οι απελεύθεροι και οι φτωχοί αγρότες (κολωνοί) δουλεύουν στα κτήματα των μεγαλογαιοκτημόνων, οι οποίοι σταδιακά τους θέτουν υπό την προστασία τους, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια σχέση εξάρτησης (δουλοπαροικία)

-η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, προκειμένου να εξασφαλίσει σταθερό ανεφοδιασμό της Ρώμης, ελέγχει τα επαγγέλματα που συνδέονται με αυτήν, πχ έμποροι, λιμενεργάτες κλπ (συντεχνίες), με αποτέλεσμα να γίνονται κληρονομικά τα συγκεκριμένα επαγγέλματα.

Η μετεξέλιξη του ρωμαϊκού κράτους (4ος-5ος αιώνας μ.Χ.)

Ο Διοκλητιανός και οι διοικητικές του αλλαγές

-Ο Διοκλητιανός κατάλαβε ότι η αυτοκρατορία δεν μπορούσε να διοικηθεί μόνο από έναν αύγουστο. Έτσι, μοιράστηκε την εξουσία με το Μαξιμιανό και δυο "βοηθούς", τους καίσαρες Γαλέριο και Κωνστάντιο Χλωρό (Τετραρχία). 

Έτσι, ο Διοκλητιανός άλλαξε το χαρακτήρα της μοναρχίας:

-Χώρισε το κράτος σε μικρές επαρχίες.

-Κάθε επαρχία διοικείται από υπάλληλο διορισμένο από τον αυτοκράτορα. -> ο αρχηγός του στρατού των επαρχιών χάνει την πολιτική του εξουσία

-Ο αυτοκράτορας λατρεύεται ως θεός, φοράει διάδημα, πορφύρα, επιβάλλει προσκύνηση στους υπηκόους και είναι απροσπέλαστος για αυτούς. 

Μ. Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής

-Με την τεταρχία δημιουργήθηκαν προβλήματα, καθώς οι συνάρχοντες αλληλοεξοντώνονταν.

-Τελικά πήρε την εξουσία ο Μ. Κωνσταντίνος (324 π.Χ.) επικρατώντας με μάχη επί του Μαξεντίου και έπειτα του Λικίνιου. 

-Ο Μ. Κωνσταντίνος αντικατέστησε τη σύγκλητο με ανακτορικούς υπαλλήλους που μπορούσαν μόνο να συμβουλεύουν τον αυτοκράτορα.

-Έτσι, ο Κωνσταντίνος έγινε μονοκράτορας.

-Έκανε τον αυτοκράτορα "εκλεκτό του Θεού" αντί για "θεό" -> ροπή προς Χριστιανισμό

-Διάταγμα των Μεδιολάνων (ανεξιθρησκία) - 313 μ.Χ.

-Μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στα ανατολικά, στο Βυζάντιο -> Νέα Ρώμη, Κωνσταντίνου πόλις - 330 μ.Χ.

Γιατί αυτή η μεταφορά;

1) βαρβαρικές επιδρομές από την Ανατολή

2) Ρώμη = ρωμαϊκή παράδοση (ειδωλολατρία, παρελθόν)

3) οικονομική ανάπτυξη στην Ανατολή

Αποτελέσματα: 

Η νέα πρωτεύουσα ευνόησε την ανάδυση των εξής χαρακτηριστικών της αυτοκρατορίας:

1) ρωμαϊκή πολιτική παράδοση

2) χριστιανική πίστη

3) ελληνική πολιτιστική κληρονομιά

Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους

-Ο Μέγας Θεοδόσιος οριστικοποιεί τη διαίρεση που είχε ξεκινήσει με το Διοκλητιανό ανάμεσα σε ανατολικό και δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας.

-Το ανατολικό εξελληνίζεται πλήρως:

1) ελληνική φιλοσοφική σκέψη (νεοπλατωνισμός)

2) ελληνική ρητορεία

3) ελληνική παιδεία (πρβλ Ιουλιανός)

4) διδασκαλία ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας (Πανδιδακτήριο Κωνσταντινούπολης - 425 μ.Χ.)

Ο Μ. Θεοδόσιος πεθαίνει το 395 μ.Χ. κληροδοτώντας την εξουσία του δυτικού τμήματος στο γιο του, Ονώριο και του ανατολικού στο γιο του, Αρκάδιο. -> οριστικός χωρισμός αυτοκρατορίας σε δύο μέρη.

Το δυτικό μέρος χάνεται και εκγερμανίζεται με την επιδρομή των γερμανικών-γοτθικών φύλων.

Το ανατολικό εξελληνίζεται. -> Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Το τέλος του δυτικού τμήματος της αυτοκρατορίας

-Τα γερμανικά φύλα έκαναν συνεχώς επιδρομές στην Ιταλία.

-Το 476 μ.Χ., ο Οδόακρος, ηγεμόνας των Ερούλων, ενός γερμανικού φύλου, ο οποίος είχε αναγνωριστεί αρχηγός όλων των μισθοφορικών λαών στην Ιταλία, προχώρησε σε καθαίρεση του τότε αυτοκράτορα Ρωμύλου Αυγουστύλου, επειδή είχε καταλάβει το θρόνο χωρίς την έγκριση της Κωνσταντινούπολης. Με πρεσβεία της συγκλήτου, που έστειλε στον αυτοκράτορα του ανατολικού τμήματος Ζήνωνα, ζήτησε την άδεια να κυβερνά στη Δύση εξ ονόματος του και εξήγησε ότι δε χρειαζόταν άλλος αυτοκράτορας. Έτσι ο Οδόακρος αναγνωρίστηκε διοικητής της Ιταλίας με τον τίτλο του πατρικίου.

Η ελληνοχριστιανική οικουμένη

Ο Ιουστινιανός κυβερνά την αυτοκρατορία για το διάστημα 527 ως το 565 μ.Χ.

Εξωτερική πολιτική -> συντηρητική

Εσωτερική πολιτική -> καινοτόμα:

1) ισχυροποίηση απόλυτης μοναρχίας (κατέπνιξε τη στάση του Νίκα 532 μ.Χ.)

2) επιβολή χριστιανικού δόγματος (κλείσιμο πλατωνικής ακαδημίας 529 μ.Χ., εκχριστιανισμός ανατολικών λαών, εξόντωση ειδωλολατρών)

3) συστηματική κωδικοποίηση δικαίου (στα λατινικά - corpus juris civilis και οι νέοι νόμοι στα ελληνικά - Νεαρές)

4) απέτρεψε τον εκφεουδαρχισμό της αυτοκρατορίας (περιορισμός δυνατών = μεγάλων γαιοκτημόνων) και προστάτευσε τις περιοχές που ήταν ευαίσθητες σε επιθέσεις εχθρών -> παραχώρηση πολιτικής εξουσίας σε στρατιωτικούς διοικητές

Διάγραμμα παρουσίασης της εξεταστέας ύλης για την Ιστορία Α' ΓΕΛ 2021-22 (Α' μέρος - Αρχαία Αίγυπτος, Μυκηναϊκός πολιτισμός και Αρχαία Ελλάδα)

 Διάγραμμα παρουσίασης της εξεταστέας ύλης για την Ιστορία Α' ΓΕΛ 2021-22

(Α' μέρος - Αρχαία Αίγυπτος, Μυκηναϊκός πολιτισμός και Αρχαία Ελλάδα)

Αίγυπτος

2.1 Η χώρα

-Πού βρίσκεται γεωγραφικά;

όρια: Αιθιοπία, λιβυκή έρημος, ερυθρά θάλασσα, χερσόνησος του Σινά

-Γεωμορφολογία

όχι δάση, βράχια, Νείλος -> ο Νείλος δίνει ζωή στην Αίγυπτο. Γύρω του δημιουργείται εύφορο έδαφος, όταν υπερχειλίζει, και φυτρώνουν κυρίως πάπυροι και καλάμια.

2.2 Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

-Οικονομία

Ο Νείλος πλημμυρίζει συχνά -> χρειάζεται διαχείριση από κεντρική εξουσία (φαραώ)

Α. γεωργική παραγωγή -> σιτάρι, κριθάρι (-> ποτό σαν μπίρα), λινάρι, οπωροφόρα, κηπευτικά, λωτοί, πάπυροι.

Β. κτηνοτροφία και ψάρεμα (στο Νείλο)

Γ. παροχή υπηρεσιών: 

1. ανέγερση δημόσιων κτιρίων από απλούς ανθρώπους που δουλεύουν σκληρά

2. τεχνίτες (οι καλύτεροι δουλεύουν για το φαραώ)

3. ιερείς, στρατιωτικοί και γραφείς (δουλεύουν στο παλάτι και ξέρουν τη δύσκολη ιερογλυφική γραφή)

Ερώτηση: Λαμβάνοντας υπόψη τη γεωμορφολογία της Αιγύπτου και την παραγωγή αγαθών που έκανε να υποθέσετε ποια προϊόντα εξήγαγε και ποια εισήγαγε με εμπόριο. 

Εισαγωγή: .............................., ......................................

Εξαγωγή: ................................, .....................................

Οπωροφόρο δέντρο στην Αίγυπτο

Λινάρι

-Πολιτική οργάνωση

Φαραώ = Θεός

Ο φαραώ έχει όλη την εξουσία στα χέρια του.

-Κοινωνία

*Στην περίοδο του Νέου Βασιλείου (1570-1069 π.Χ.) υπήρχε κάποια δυνατότητα μεταπήδησης από μια "κοινωνική τάξη" σε άλλη. 

2.4 Ο πολιτισμός 

-Θρησκεία

α) πολυθεϊσμός

β) θεοί με σώμα ανθρώπου και κεφάλι ζώου

γ) ο φαραώ Ακενατών προσπάθησε να επιβάλει μονοθεϊσμό με λατρεία του θεού Ρα, αλλά απέτυχε.

δ) η μεγάλη κούραση και οι κακουχίες της ζωής των Αιγυπτίων τους οδήγησε στην πίστη της μετά θάνατον ζωής. -> ταρίχευση νεκρών/πυραμίδες φαραώ

ε) σημαντικοί θεοί: Ρα, Ίσις, Όσιρις, Ώρος.

-Άσκηση: Παρατηρήστε την παρακάτω φωτογραφία και σχολιάστε τα χαρακτηριστικά με τα οποία απεικονίζεται ο θεός. Επίσης, παρατηρήστε ότι απεικονίζονται δίπλα δίπλα ένας θεός με το φαραώ. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις πώς σχολιάζετε αυτό το γεγονός;

Ο θεός Ώρος μαζί με το φαραώ Χορεμχέμπ

-Γραφή

α) Οι Αιγύπτιοι εφηύραν την ιερογλυφική γραφή.

β) Η γνώση των ιερογλυφικών προσδίδει κύρος στους γραφείς. Τα ιερογλυφικά χρησιμοποιούνται για να συνταχθούν τα απομνημονεύματα των φαραώ σε παπύρους, αλλά και στους τοίχους κτισμάτων.

γ) Αποκρυπτογραφήθηκε από τον Σαμπογιόν (στήλη της Ροζέτας/εγκώμιο Πτολεμαίου Ε' σε ιερογλυφικά, απλοποιημένα ιερογλυφικά και ελληνικά)

-Άσκηση: Δεδομένου ότι τα ιερογλυφικά ήταν πολύ δύσκολα και τα γνώριζαν μόνο οι γραφείς, πιστεύτε ότι έχουμε κληρονομήσει πλούσια λογοτεχνική παραγωγή από την αρχαία Αίγυπτο; Ναι ή όχι και γιατί;

-Άσκηση: Με βάση αυτά τις πληροφορίες που δίνονται παραπάνω, πιστεύετε ότι οι Αιγύπτιοι είχαν αναπτύξει τις επιστήμες; Σημειώστε δίπλα σε κάθε ιστορικό γεγονός την επιστήμη που μπορεί να συνδέεται με αυτό και να αναπτύχθηκε εκείνη την εποχή.

Παρατήρηση των άστρων και σύνδεση της κίνησης του ήλιου με το χρόνο: 

Υπερχείλιση Νείλου και ανάγκη προσδιορισμού των ορίων των εκτάσεων: 

Αντιμετώπιση ασθενειών και ταρίχευση νεκρών: 

-Τέχνες

α) αρχιτεκτονική (πυραμίδες Γκίζας, ναοί Λούξορ)

β) γλυπτική, ζωγραφική, κοσμήματα

Ναός στο Λούξορ

Πυραμίδα Χέοπα στη Γκίζα

Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός

 

Σημαντικά κέντρα του Μυκηναϊκού πολιτισμού σε χάρτη που απεικονίζει τη σημερινή ηπειρωτική Ελλάδα

-Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

-Ο μυκηναϊκός κόσμος αποτελείται από αυτόνομα, αλλά συνεργαζόμενα κέντρα. 

-Ανώτατος άρχοντας είναι ο άνακτας. Μετά στην ιεραρχία συναντάμε τους τοπικούς άρχοντες (λααγέτες), έπειτα οι επέτες, οι τελεστές και τελευταίοι οι βασιλείς (δεν έχει την ίδια σημασία η λέξη που θα έχει αργότερα)

-Ο άνακτας ζει στα μέγαρα που οικοδομούνται μέσα στις ακροπόλεις που είναι το κέντρο της διοίκησης και του εμπορίου. Επίσης, στα μέγαρα ζουν οι ιερείς και οι στρατιωτικοί και εργάζονται οι τεχνίτες. Τριγύρω είναι οι εκτάσεις γης που καλλιεργούνται από τους αγρότες. 

-Σιγά σιγά οι Μυκηναίοι εξάπλωσαν την κυριαρχία τους μέσω του εμπορίου. Άπλωσαν τις δραστηριότητές τους στη σημερινή Ιταλία και στην Ισπανία και στην εγγύς Ανατολή. Αποκορύφωμα ήταν η εκστρατεία στην Τροία.

-Παρακμή:

Αίτια: 

α) επιδρομές λαών της θάλασσας που κατέστρεψαν οικονομικά τους λαούς με τους οποίους είχαν β) εμπορικές σχέσεις οι Μυκηναίοι

β) εσωτερικές διενέξεις 

Τι κοινό είχαν οι Μυκηναίοι μεταξύ τους; 

1) γλώσσα (πρώιμη ελληνική)

2) θρησκεία (δωδεκάθεο)

3) υλικός πολιτισμός (ενδυμασία, πολεμικός εξοπλισμός, καθημερινά χρηστικά αντικείμενα κλπ)

Τέχνη Μυκηναίων

1) αρχιτεκτονική μεγάρων

2) θολωτοί τάφοι

3) τοιχογραφίες

4) αγγειογραφικές παραστάσεις

-Άσκηση: Παρατηρήστε την εικόνα και περιγράψτε τη δομή ενός μεγάρου και ενός θολωτού τάφου.

-Άσκηση: Παρατηρήστε τη διαφορά των τοιχογραφιών και των αγγειογραφικών παραστάσεων των Μυκηναίων σε σχέση με αυτές των Μινωιτών. Τι χαρακτηριστικά μπορείτε να εξαγάγετε για τον κάθε πολιτισμό;

Μυκηναϊκό αγγείο

Μινωικό αγγείο

Μυκηναϊκή τοιχογραφία

Μινωική τοιχογραφία

Ομηρική εποχή

-1100 - 750 π.Χ. 

-Δεν έχουμε πολλές πληροφορίες γι' αυτήν την εποχή, γι' αυτό τη λέμε σκοτεινούς χρόνους. -Πληροφορίες παίρνουμε από τον Όμηρο κυρίως, γι' αυτό και λέγεται και ομηρική εποχή.

-Χαρακτηριστικό αυτής της εποχής είναι η ανασυγκρότηση του ελληνικού κόσμου.

Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.Χ.)

-Λέγεται αρχαϊκή, γιατί είναι η αρχή του ελληνικού πολιτισμού.

-Γέννηση της πόλης κράτους.

Γεωγραφική δομή της πόλης κράτους:

1) πόλη

2) κώμες

3) ύπαιθρος χώρα

Χαρακτηριστικά πόλης κράτους:

1) πολίτευμα (κρίνεται ανάλογα με το αν συμμετέχουν ή όχι οι πολίτες στην άσκηση της εξουσίας)

2) ελευθερία πόλης

3) αυτονομία πόλης

4) αυτάρκεια πόλης

-Κατά τον 9ο αιώνα σημειώθηκε μια οικονομική κρίση λόγω της αύξησης του πληθυσμού των πόλεων σε συνδυασμό με τις περιορισμένες καλλιεργήσιμες εκτάσεις (στενοχωρία). 

Λύσεις που δόθηκαν στο πρόβλημα (πριν τις διαβάσετε, σκεφτείτε με βάση τα δεδομένα της εποχής ποιες λύσεις θα μπορούσαν να δοθούν):

1) ανάπτυξη βιοτεχνίας και εμπορίου

2) κατακτητικοί πόλεμοι

3) ίδρυση αποικιών

Δεύτερος αποικισμός (8ος - 6ος αιώνας π.Χ.)

Αίτια:

1) στενοχωρία

2) έλλειψη πρώτων υλών

3) αναζήτηση νέων αγορών για εμπόριο

4) εσωτερικές πολιτικές κρίσεις στις πόλεις

5) άριστες ναυτικές γνώσεις 

6) ριψοκίνδυνος χαρακτήρας Ελλήνων

-Άσκηση: Παρατηρήστε τις δύο εικόνες με το χάρτη και περιγράψτε σε ποιες σημερινές περιοχές ίδρυσαν αποικίες οι Έλληνες. 

Συνέπειες αποικισμού:

1) μετάδοση ελληνικού τρόπου ζωής και εθίμων σε όλα τα μέρη του αποικισμού

2) δημιουργία νομίσματος (μεγάλη ανάπτυξη εμπορίου) 

Πολιτεύματα στην πόλη κράτος:

-Αρχικά, κυριαρχούσαν οι ευγενείς, άριστοι ή ιππείς, δηλαδή αυτοί που κατείχαν γη. 

-Όταν αναπτύχθηκε το εμπόριο, επικράτησαν οι έμποροι ή ολίγοι.

-Στη συνέχεια, ο ανταγωνισμός ανάμεσα σε αυτές τις "κοινωνικές τάξεις" οδήγησε στην ανάγκη καταγραφής νόμων. Αυτό το έργο ανατέθηκε στους νομοθέτες ή αισυμνήτες (Ζάλευκος, Χαρώνδας, Πιττακός, Λυκούργος, Δράκων). 

-Ο "λαός" για να αποτρέψει την επικράτηση των ολίγων και των ευγενών που επιδίωκαν τα δικά τους συμφέροντα, υποστήριζε τους τυράννους, για να ανέλθουν στην εξουσία. 

-Ωστόσο, οι τύραννοι συνήθως επιδίωκαν το προσωπικό τους συμφέρον, με αποτέλεσμα οι πόλεις να ξαναγυρνούν σε ολιγαρχικό πολίτευμα ή να πηγαίνουν στη δημοκρατία (Αθήνα).

Δημοκρατία Αθήνας -> μεταρρύθμιση Κλεισθένη

Εκκλησία του Δήμου -> ισηγορία και ισονομία

-Τέχνη

-Αρχικά επιρροή από Ανατολή

-Ανάπτυξη λογοτεχνίας και φιλοσοφίας

-Ανάπτυξη αρχιτεκτονικής (ιωνικός και δωρικός ρυθμός) και γλυπτικής (κούρος και κόρη)

Αρχαϊκός κούρος

Αρχαϊκή κόρη

-Άσκηση: Παρατηρήστε τον κούρο. Ποια είναι η στάση του σώματός του; Ποια πιστεύετε ότι είναι η διαφορά του στην τεχνοτροπία σε σχέση με άλλα αγάλματα που έχετε δει από την αρχαιότητα και κυρίως με αγάλματα της κλασικής εποχής;

-Περσικοί Πόλεμοι ή Μηδικά

Αφορμή: Η ιωνική επανάσταση

1η περσική εκστρατεία: 492 π.Χ. -> καταστροφή περσικού στόλου στο ακρωτήρι του Άθω.

490 π.Χ. -> μάχη Μαραθώνα - νίκη Αθηναίων και Πλαταιών - στρατηγός Μιλτιάδης

2η περσική εκστρατεία (Ξέρξης)

Συνέδριο Κορίνθου 481 π.Χ. -> τα ελληνικά φύλα ενώνονται μπροστά στην περσική απειλή

Νίκες ελληνικών φύλων σε Θερμοπύλες (Λεωνίδας), Σαλαμίνα (Θεμιστοκλής), Πλαταιές (Παυσανίας), Μυκάλη

Πρώτοι "εθνικοί" πόλεμοι των Ελλήνων

Κλασική εποχή (480-323 π.Χ.)

-Άσκηση: Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, πώς θα δικαιολογούσατε την επιλογή των ιστορικών να θέσουν ως τομή μεταξύ αρχαϊκής και κλασικής περιόδου το 480 π.Χ. Ποιο γεγονός συνέβη τότε; Πιστεύετε ότι έχει τόσο καθοριστική σημασία, ώστε να λειτουργήσει ως τομή; 

Μετά τους περσικούς πολέμους η Αθήνα εξελίχθηκε ως ναυτική δύναμη (πρβλ ναυμαχία Σαλαμίνας)

Ίδρυση συμμαχίας για απόκρουση πιθανών επιθέσεων των Περσών -> Δηλιακή ή Αθηναϊκή συμμαχία (478 π.Χ.) 

Οι σύμμαχοι έπρεπε να πληρώνουν φόρους στο συμμαχικό ταμείο που έλεγχε η Αθήνα -> σιγά σιγά η συμμαχία γίνεται ηγεμονία (μεταφορά συμμαχικού ταμείου από Δήλο σε Αθήνα - 454 π.Χ.)

Αθήνα: στρατηγός Κίμων - φιλοσπαρτιατική παράταξη -> οστρακίστηκε

Όταν επέστρεψε από την εξορία νίκησε τους Πέρσες σε μάχες.

Λίγο αργότερα οι Αθηναίοι υπογράφουν συνθήκη ειρήνης με τους Πέρσες (Καλλίειος ή κιμώνειος ειρήνη)

Ο Περικλής υπογράφει τριακονταετή ειρήνη με τους Σπαρτιάτες (τριακοντούτεις σπονδές) - 445 π.Χ.

Χρυσός αιώνας του Περικλή

-ενίσχυση δημοκρατίας με θέσπιση αποζημίωσης για όσους αναλάμβαναν αξιώματα

-προώθηση της παιδείας - θέατρο (θεωρικά)

-επέκταση του εμπορίου στη Δύση (αποικία των Θουρίων)

-ανάπτυξη του λιμανιού του Πειραιά

Από πού προέρχονται τα χρήματα με τα οποία ο Περικλής έκανε όλα αυτά τα σημαντικά έργα;

1) μεταλλεία Λαυρίου

2) μετοίκιο (φόρος που πλήρωναν οι μη Αθηναίοι πολίτες)

3) φορολογία εμπορικών προϊόντων στο λιμάνι του Πειραιά

4) συμμαχικό ταμείο

5) λειτουργίες (χορηγία, τριηραρχία, αρχιθεωρία, εστίαση, γυμνασιαρχία)

-Άσκηση: Να κάνετε υποθέσεις σχετικά με το περιεχόμενο κάθε όρου που αφορά στις λειτουργίες. Έπειτα δείτε στο βιβλίο τις σωστές απαντήσεις.

Πελοποννησιακός Πόλεμος (431 - 404 π.Χ.)

Αίτια:

1) φυλετική διαφορά Αθηναίων και Σπαρτιατών

2) διαφορά στην πολιτειακή οργάνωση (δημοκρατία/ολιγαρχία)

3) ηγεμονικές τάσεις Αθήνας

Φάσεις Πελοποννησιακού Πολέμου 

1) Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421)

2) Σικελική εκστρατεία (415-413)

3) Δεκελεικός πόλεμος (413-404)

Συνέπειες πολέμου:

1) υλικές καταστροφές

2) εξαχρείωση ανθρώπων

3) ανάμειξη Περσών στα ελληνικά θέματα

-Οι Πέρσες υποκινούν συγκρούσεις ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις χρηματοδοτώντας πότε τον έναν και πότε τον άλλο.

-Οι Αθηναίοι, οι Κορίνθιοι, οι Αργείοι και οι Θηβαίοι συμμαχούν ενάντια στους Σπαρτιάτες (Κορινθιακός Πόλεμος 395-386 π.Χ.) -> όλοι βγαίνουν χαμένοι (εκτός από τους Πέρσες!)->

Ανταλκίδειος ειρήνη (οι Πέρσες αναγκάζουν τις ελληνικές πόλεις να παραιτηθούν από τα δικαιώματά τους στις αποικίες τους στη Μικρά Ασία)

Με τους Σπαρτιάτες και τους Αθηναίους πλέον "εκτός παιχνιδιού" αναλαμβάνει δράση η Θήβα. 

Θηβαϊκή ηγεμονία (μάχη στα Λεύκτρα, 371 π.Χ. έως μάχη στη Μαντινεία, 362 π.Χ.)

-Μέσα σε αυτό το κλίμα κάποιοι σκέφτηκαν ότι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπίσει ο ελληνικός κόσμος τους Πέρσες θα ήταν μια πανελλήνια συμμαχία (πανελλήνια ιδέα)

Υποστηρικτές της ιδέας: Γοργίας και Ισοκράτης

Ενάντια στην ιδέα ήταν ο Δημοσθένης 

Άνοδος της Μακεδονίας

Ο Φίλιππος ο Β' καταφέρνει να ισχυροποιήσει το μακεδονικό κράτος με τους εξής τρόπους:

1) αποτελεσματική αντιμετώπιση επιδρομών Ιλυρριών και Παιόνων

2) ισχυρός στρατός (μακεδονική φάλαγγα με σάρισα)

3) ισχυρή οικονομία (εκμετάλλευση ορυχείων Παγγαίου)

Ο Φίλιππος άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του προς το νότο. 

Μάχη της Χαιρώνειας 338 π.Χ.: νίκη επί των Αθηναίων και των Θηβαίων - οριστική κυριαρχία Φιλίππου Β' σε ελληνικό χώρο

Ο Φίλιππος συγκαλεί συνέδριο στην Κόρινθο (όλες οι ελληνικές πόλεις εκτός Σπάρτης):

♦ Απαγορεύτηκαν οι συγκρούσεις μεταξύ των ελληνικών πόλεων και η βίαιη μεταβολή των καθεστώτων τους·

♦ προστατεύτηκε η ελεύθερη ναυσιπλοΐα και καταδικάστηκε η πειρατεία·

♦ ιδρύθηκε πανελλήνια συμμαχία, αμυντική και επιθετική, με ισόβιο αρχηγό το Φίλιππο Β'.

Το 336 π.Χ. αρχηγός αναλαμβάνει ο Αλέξανδρος, επειδή ο Φίλιππος δολοφονήθηκε.

Ο Αλέξανδρος κατακτά την Ανατολή. 

-Άσκηση: Παρατηρώντας το χάρτη να καταγράψετε τις περιοχές του σημερινού κόσμου που κατέκτησε ο Αλέξανδρος.

Ο Αλέξανδρος ήταν πολύ έξυπνος στρατηγός. Πολιόρκησε και κατέκτησε με έξυπνο τρόπο αρκετές περιοχές. Για την καλύτερη διακυβέρνηση κάθε περιοχής φρόντισε ώστε να γίνουν σεβαστά τα τοπικά έθιμα αλλά να υιοθετηθούν και ελληνικά. Διατήρησε το θεσμό των σατραπειών. Επίσης, όσον αφορά στην οικονομία, δημιούργησε ενιαίο νόμισμα για όλη την αυτοκρατορία. Τέλος, παρά το ότι κυβέρνησε λίγο και πέθανε νέος έμεινε στη μνήμη των λαών ως ένα πολύ αγαπητό πρόσωπο το οποίο περιβάλλει ένας μύθος.

Πολιτισμός στην κλασική εποχή

1) περιφρόνηση χειρωνακτικής εργασίας και ενασχόληση με τα κοινά

2) συμπόσια, θέατρο

3) κοινωνικός χαρακτήρας τελετών σε περιστάσεις, όπως γέννηση, γάμος, θάνατος κλπ

*η Αθήνα είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος στην κλασική εποχή γιατί:

1) οικοδόμηση Ακρόπολης

2) σημαντικές εκδηλώσεις, όπως Παναθήναια, Ελευσίνια Μυστήρια, διονυσιακές γιορτές (πχ θέατρο)

3) ανάπτυξη φιλοσοφικής σκέψης (Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, σοφιστές κλπ)

4) ανάπτυξη ιστοριογραφίας (Θουκυδίδης, Ξενοφώντας)

5) ανάπτυξη ποίησης (Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης)

6) ανάπτυξη ρητορείας (Λυσίας, Ισοκράτης, Δημοσθένης)

7) ανάπτυξη επιστημών (αστρονομία - Μέτων, ιατρική - Ιπποκράτης, χωροταξική οργάνωση πόλεων - Ιππόδαμος)

Ελληνιστικοί χρόνοι (323 - 30 π.Χ.)

Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

α. Πολιτικά χαρακτηριστικά

- Η πόλη συνεχίζει να υπάρχει πλέον όμως υπάγεται σε βασίλεια

- Την ανώτατη πολιτική εξουσία αυτήν την περίοδο την κατέχει ο βασιλιάς

- Ο βασιλιάς λατρεύεται ως θεός

β. Οικονομικά χαρακτηριστικά

- Οι μεγάλοι εμπορικοί δρόμοι που συνδέουν διαφορετικά βασίλεια υποδηλώνουν ανάπτυξη του εμπορίου, η οποία διευκολύνεται από τη χρήση ενιαίου νομίσματος

- Οι άνθρωποι που καλλιεργούσαν μικρές εκτάσεις γης εγκαταλείπουν την γεωργία και μετακινούνται στα αστικά κέντρα.

γ. Κοινωνικά χαρακτηριστικά 

- Λόγω του παραπάνω γεγονότος, ενισχύεται η δύναμη των γαιοκτημόνων στην ύπαιθρο, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι κοινωνικές ανισότητες, αλλά και το εμπόριο δούλων, για να μπορέσει να καλλιεργηθεί η μεγάλη έκταση γης.

δ. Θρησκευτικά χαρακτηριστικά

- Ο θρησκευτικός συγκρητισμός προέκυψε μέσα από τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου, αφού έτσι πολλοί διαφορετικοί πολιτισμοί ήρθαν σε επαφή.

Ελληνιστικά πνευματικά κέντρα

Ιδρύθηκαν πόλεις με

1)  οργανωμένο πολεοδομικό σύστημα 

2) τείχη 

3) ανάκτορα 

4) αγορές

5) γυμνάσια, παλαίστρες, στάδια

6) θέατρα, βιβλιοθήκες και ιερούς χώρους εξωραϊσμένους με αρχιτεκτονικά μνημεία, όπως ναούς, στοές και μεγάλους βωμούς. 

Α) Αλεξάνδρεια (Αλέξανδρος)

μεγάλο λιμάνι

Φάρος 

Βιβλιοθήκη (πάπυροι, γραμματικοί)

Β) Αντιόχεια (Σέλευκος)

τετράπολη

πολυπολιτισμικό κέντρο

Γ) Πέργαμος (Ατταλίδες)

οχυρωμένη ακρόπολη

βιβλιοθήκη

περγαμηνή 

Μουσείο

βωμός του Δία

Η γλώσσα στα ελληνιστικά χρόνια

Αχανής αυτοκρατορία -> πολλοί διαφορετικοί άνθρωποι -> ανάγκη για κοινή γλώσσα -> ελληνιστική κοινή (=μορφή της ελληνικής, προϊόν συγχώνευσης ελληνικών διαλέκτων με βάση την αττική/γλώσσα της Βίβλου)

Η θρησκεία στα ελληνιστικά χρόνια

Ανάμειξη ελληνικών και ανατολικών στοιχείων (θρησκευτικός συγκρητισμός)

Λατρεία Ίσιδας, Μίθρα και Κυβέλης

Ανάδυση καινούριων θεοτήτων πχ Σάραπης

Τα γράμματα στα ελληνιστικά χρόνια

περισσότερη γραφική ύλη (πάπυροι, περγαμηνές) = περισσότερα βιβλία

ανάπτυξη της μελέτης κειμένων (γραμματικοί)

Ποίηση (Μένανδρος)

Φιλοσοφία (στωικοί και επικούρειοι)

Οι επιστήμες στα ελληνιστικά χρόνια

Γεωγραφία (πρβλ μεγάλη εκστρατεία Αλεξάνδρου)

Αστρονομία (Αρίσταρχος ο Σάμιος: η γη είναι σφαιρική)

Μαθηματικά (Ευκλείδης)

Φυσική (Αρχιμήδης)

Βιολογία (Ηρόφιλος)

Ιατρική (Γαληνός)

Θέματα, ανάλυση θεμάτων και ενδεικτικές απαντήσεις στα Νέα Ελληνικά Γ' ΕΠΑΛ (Πανελλήνιες 2022 - 02/06)

 

Πανελλήνιες εξετάσεις 2022

Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Γ’ ΕΠΑΛ

 

Θέματα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ – ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ

ΠΕΜΠΤΗ 2 ΙΟΥΝΙΟΥ 2022

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΠΤΑ (7)

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Το κείμενο προέρχεται από την ιστοσελίδα του ιδρύματος με την επωνυμία «Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (W.W.F.) – ΕΛΛΑΣ».

Η σωστή και ισορροπημένη διατροφή δεν θωρακίζει μόνο την υγεία μας αλλά και την υγεία του πλανήτη!

Η τροφή μας προέρχεται από τη φύση και εξαρτάται από ένα υγιές περιβάλλον. Για κάθε μπουκιά που φτάνει στο πιάτο μας, χρειάζεται γη για να καλλιεργηθεί, νερό, ενέργεια. Τελικά, αν το σκεφτεί κανείς, η τροφή μάς συνδέει με τη Γη και μας δείχνει ότι την χρειαζόμαστε ακμαία για να είμαστε υγιείς.

Το γεγονός ότι ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ζούμε σε μεγάλες πόλεις προκάλεσε παγκόσμια μεταβολή στις διατροφικές συνήθειές μας. Ακόμα και στην Ελλάδα, η χρυσή «συνταγή» της μεσογειακής διατροφής αντικαθίσταται ολοένα και περισσότερο με διατροφικά μοντέλα που είναι υψηλότερα σε σάκχαρα, λίπη, έλαια και κατανάλωση κρέατος. Αυτές οι διατροφικές συνήθειες, όμως, έχουν ιδιαίτερα μεγάλο «οικολογικό αποτύπωμα».

Για πόσο, όμως, ακόμα η φύση θα μπορεί να μας προσφέρει απλόχερα τα καλούδια της; Σήμερα είμαστε «λαίμαργοι» δυστυχώς, καθώς καταναλώνουμε 1,6 φορές περισσότερους πόρους από όσους μπορεί να μας δώσει ο πλανήτης μας. Το 2050 προβλέπεται ότι ο ανθρώπινος πληθυσμός θα φτάσει τα 9,7 δισεκατομμύρια και ο ένας πλανήτης, ο μοναδικός που έχουμε, θα χρειαστεί να μας θρέψει όλους. Κι όμως, κάθε χρόνο παγκοσμίως το 1/3 των παραγόμενων τροφίμων καταλήγει στον κάδο, την ώρα που 868 εκατομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται. Ήρθε η ώρα να δούμε το πιάτο μας με άλλο μάτι.

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ

Ευαισθητοποιούμε γονείς και παιδιά μέσα από δεκάδες δράσεις και πρωτότυπες ιδέες, ενώ συνεργαζόμαστε με κομβικούς «παίκτες» τόσο στην παραγωγή τροφίμων όσο και στην εφοδιαστική αλυσίδα, για να φέρουμε την αλλαγή που οραματιζόμαστε.

Πιο συγκεκριμένα:

• Θέτουμε τις βάσεις για την αλλαγή ενημερώνοντας μαθητές και γονείς για τα οφέλη της σωστής και υγιεινής μεσογειακής διατροφής, καθώς, επίσης, και για τον όγκο της σπατάλης τροφίμων ανά νοικοκυριό. Με την κινητή έκθεση του WWF «Υγιή παιδιά υγιής πλανήτης» ταξιδέψαμε σε όλη την Ελλάδα, «μαγειρεύοντας» ένανκαλύτερο κόσμο για τα παιδιά μας. Αυτή τη στιγμή έξι «Καλάθια του Πικνίκ» ταξιδεύουν σε σχολεία της Ελλάδας, της Ρουμανίας και της Τουρκίας, στο πλαίσιο ενός πρωτότυπου προγράμματος που επιχειρεί να αλλάξει τη διατροφή των παιδιών εστιάζοντας στο βιώσιμο κολατσιό στο σχολείο.

• Ενημερώνουμε και ευαισθητοποιούμε τους καταναλωτές για τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις της υπεραλίευσης, προάγοντας την υπεύθυνη κατανάλωση ψαρικών ως ουσιαστική λύση για ζωντανές θάλασσες, που μπορούν να υποστηρίξουν την ευημερία 800 εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως.

• Μαχόμαστε κατά της κλιματικής κρίσης, κινητοποιώντας τους πολίτες, και ειδικά τους νέους, να υιοθετήσουν μία πιο βιώσιμη διατροφή μειώνοντας πρωτίστως την κατανάλωση κρέατος.

• Συνεργαζόμαστε με ξενοδοχεία της χώρας για να μειώσουμε δραστικά τη σπατάλη τροφίμων στις επιχειρήσεις φιλοξενίας και εστίασης.

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙΣ ΝΑ ΚΑΝΕΙΣ

«Δεν κληρονομούμε τον κόσμο από τους προγόνους μας, τον δανειζόμαστε από τα παιδιά μας» λέει μία παροιμία και εμείς μπορούμε να κρατήσουμε «γεμάτο το πιάτο» και για τις επόμενες γενιές. Μικρές αλλαγές μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά! Κατανάλωσε υπεύθυνα, ανακάλυψε τα οφέλη της βιώσιμης διατροφής για την υγεία σου και το περιβάλλον, θυμήσου τη μαγική συνταγή της μεσογειακής διατροφής και αντί να πετάξεις το περισσευούμενο φαγητό στα σκουπίδια, σκέψου πόσοι εύκολοι τρόποι υπάρχουν για να το αξιοποιήσεις μέχρι την τελευταία μπουκιά! Μέσα από απλές κινήσεις μπορούμε να «μαγειρέψουμε» έναν καλύτερο κόσμο για όλους! Στήριξε το έργο μας για να αλλάξουμε τη συνταγή της διατροφής μας και να εξασφαλίσουμε υγεία σε εμάς και τον πλανήτη!

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Α1. α) Αφού διαβάσετε με προσοχή τη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του κειμένου «Το γεγονός … με άλλο μάτι», να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια δύο (2) προβλήματα που θέτει το κείμενο σχετικά με το τι προκαλούν στον πλανήτη οι διατροφικές μας συνήθειες.

(μον. 9)

β) Στην τελευταία παράγραφο «Δεν κληρονομούμε … και τον πλανήτη!» ο συντάκτης του κειμένου καταφεύγει στην επίκληση στο συναίσθημα για να μας πείσει. Να αναγνωρίσετε τρία (3) διαφορετικά μέσα πειθούς (μεταφορικές εκφράσεις, υπερβολές, αντιθέσεις, ρηματικά πρόσωπα, εγκλίσεις, σημεία στίξης) δίνοντας από ένα παράδειγμα για το καθένα.

(μον. 6)

Μονάδες 15

2η δραστηριότητα

Α2. α) Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου «Η τροφή μας … είμαστε υγιείς» να εντοπίσετε τη θεματική περίοδο, τις λεπτομέρειες/σχόλια και την κατακλείδα.

(μον. 6)

β) Στο απόσπασμα «Θέτουμε τις βάσεις… κολατσιό στο σχολείο» να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις υπογραμμισμένες λέξεις στις παρακάτω προτάσεις/φράσεις:

«Θέτουμε τις βάσεις», «ενημερώνοντας μαθητές», «επιχειρεί να αλλάξει».

(μον. 9)

Μονάδες 15

3η δραστηριότητα

Α3. Συμμετέχεις, ως εκπρόσωπος του σχολείου σου, σε ένα μαθητικό συνέδριο για την Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής (16 Οκτωβρίου). Αξιοποιώντας υλικό από το κείμενο και τις προσωπικές σου εμπειρίες, καλείσαι να γράψεις μία ομιλία (200-250 λέξεις) για να πείσεις τους συνέδρους να αλλάξουν τις διατροφικές τους συνήθειες για την «υγεία» του πλανήτη αλλά και τη δική τους.

Μονάδες 20

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Εισαγωγικό Σημείωμα

Πρόκειται για απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου «Στο τέλος νικάω εγώ», εκδόσεις Μεταίχμιο, 2017, σελ. 20-21. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα η δράση των προσώπων τοποθετείται στη Θεσσαλονίκη στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Γιωργάκης, το κεντρικό πρόσωπο του αποσπάσματος, με μια αναπηρία στο πόδι του, από μικρός «καθόταν σε μια γωνιά και ζύμωνε τη λάσπη. Έπλαθε μαργαρίτες, τριαντάφυλλα, κρινάκια ίσα με το δάχτυλο». Η μητέρα του, η κυρα-Λένη, καμάρωνε ότι «πιάνουν τα χέρια του με τα αλεύρια και τις ζάχαρες».

Μα τι κάνει ο Γιωργάκης; Τι μπορούσε να κάνει; Δεν σταματούσε η ζωή, επειδή ήταν πόλεμος. Διπλοκλειδωνόταν μες στο μαγαζί και έβαζε την κρέμα του να βράζει. Οι υπάλληλοι ξεφόρτωναν κάθε πρωί το βουβαλίσιο γάλα κι εκείνος πάλευε με τα υλικά στο εργαστήριο. Τι έβαζε, τι έβραζε, τι ανακάτευε, όσο κι αν πάσχιζαν οι υπόλοιποι ζαχαροπλάστες να βρουν το μυστικό, δεν τα κατάφερναν. Πάντως η κρέμα του τον έκανε διάσημο, αυτή και τα ζαχαρωμένα φιογκάκια του. Τα έπλαθε σε χρώματα, ροζ, βιολετί, γαλάζιο, πράσινο και στόλιζε τις πάστες. Κάθε πρωί άλλαζε τη βιτρίνα. Στο κέντρο οι κρέμες, που ήταν διάσημες στην πόλη. Στο πάνω ράφι, η καινούργια πάστα. Πού έβρισκε τόσες ιδέες κι έφτιαχνε κάθε μήνα κι από μία; Πρόσθετε τα ονόματά τους στον κατάλογο, μαστοί της Αφροδίτης, μαύρο τριαντάφυλλο. Γίνονταν μόδα μέσα σε ένα απόγευμα. Στον Ξενοφώντα έμοιαζε ακατανόητο που οι στρατιώτες ξόδευαν λεφτά σε γλυκά. Ο ίδιος ούτε να τα δει, του έφτανε η ρακή και το στραγάλι.

- Μια πάστα κάνει τη ζωή πιο γλυκιά, χαμογελούσε ο Γιωργάκης.

Από τον πάγκο του παρακολουθούσε τους πελάτες. Οι ξένοι έμεναν προσώρας2 άφωνοι. έκλειναν τα μάτια για να απολαύσουν την πρώτη κουταλιά. Ο Ντελαρισύ μάλιστα – γάλλος γιατρός που ήξερε να γλεντά και να ξοδεύει – σηκώθηκε και υπέβαλε επισήμως τα σέβη του στον ζαχαροπλάστη. Εκείνος τα έχασε, πρώτη φορά κάποιος έκανε υπόκλιση μπροστά του, πίστευε πως μόνο στις γυναίκες γίνονται αυτά. Ο Ξενοφών έβαλε τα δυο δάχτυλα στο στόμα και σφύριξε λες κι ήταν στο χωριό του, στον Ζαρό. Ακόμα και η κυρα-Λένη το σχολίασε, αυτό του έλειπε του Λαρισύ, Παρίσια και βλακείες. Σαν του παιδιού μου την κρέμα δεν έχει πουθενά.

Ο Γιωργάκης έριχνε κόκκινο πιπέρι στη σοκολάτα, λεμονανθό στο σιρόπι – αντί για μοσχοκάρφι και γαρίφαλο που έβαζαν οι Τούρκοι. Κρατούσε σημειώσεις σ’ ένα τεφτέρι που κουβαλούσε πάντα μαζί του, στην τσέπη της ποδιάς. Με τον καιρό είχε γίνει κουρελόχαρτο, μα ο Γιωργάκης το είχε για ευαγγέλιο. Εκεί έγραφε τις συνταγές. Οφού, μωρέ Γιωργάκη, λες κι είσαι στο σκολειό, γκρίνιαζε ο Ξενοφών. Τι το θες το τεφτέρι, δεν φτάνει που τα σημειώνεις στο μυαλό σου;

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1η δραστηριότητα

Β1. Να παρουσιάσετε σε μία παράγραφο 50-60 λέξεων τον χαρακτήρα του Γιωργάκη, όπως φαίνεται στο συγκεκριμένο απόσπασμα, τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με στοιχεία μέσα από το κείμενο.

Μονάδες 15

2η δραστηριότητα

Β2. α) Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο αναγνώστης σχηματίζει την εντύπωση ότι ο αφηγητής είναι πανταχού παρών, γνωρίζει τα πάντα (σκέψεις, συναισθήματα, δράση των προσώπων) και τα αφηγείται (παντογνώστης αφηγητής). Να αναφέρετε τρία (3) σημεία του κειμένου (φράσεις –προτάσεις), όπου φαίνεται αυτό. (μον. 9)

β) «Μια πάστα κάνει τη ζωή πιο γλυκιά, …»

«… μα ο Γιωργάκης το (τεφτέρι) είχε για ευαγγέλιο»

Να αναγνωρίσετε ποιο από τα ακόλουθα εκφραστικά μέσα, μεταφορά, παρομοίωση, ασύνδετο σχήμα, χρησιμοποιεί ο αφηγητής σε καθεμία από τις παραπάνω προτάσεις (μον. 2) και ποιο είναι το νόημά τους σε κάθε περίπτωση (μον. 4);

Μονάδες 15

 

3η δραστηριότητα

Β3. Ο νεαρός ήρωας του αποσπάσματος φαίνεται να αντιμετωπίζει την τροφή ως μέσο δημιουργικής έκφρασης, προσφοράς και ανάπτυξης σχέσεων. Σας βρίσκει σύμφωνους μια τέτοια στάση ζωής; Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε ένα κείμενο 100-150 λέξεων αξιοποιώντας προσωπικά βιώματα και εμπειρίες.

Μονάδες 20

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥΣ

1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά (ημερομηνία, εξεταζόμενο μάθημα). Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο.

2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων, αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Δεν επιτρέπεται να γράψετε καμία άλλη σημείωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα.

3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα, μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό ανεξίτηλης μελάνης.

4. Κάθε τεκμηριωμένη απάντηση είναι αποδεκτή.

5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων.

6. Ώρα δυνατής αποχώρησης: 10.00 π.μ.

KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ

 

Ανάλυση των δραστηριοτήτων και ενδεικτικές απαντήσεις

Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο

1^η δραστηριότητα

Α1.

α) Πρόκειται για μια δραστηριότητα εντοπισμού πληροφοριών/κατανόησης γραπτού λόγου και αφορά μόνο σε μέρος του κειμένου και όχι σε ολόκληρο το κείμενο. Στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του κειμένου μάς ζητείται να εντοπίσουμε δύο προβλήματα που προκαλούνται στον πλανήτη λόγω των διατροφικών μας συνηθειών. Επομένως, οφείλουμε να εστιάσουμε στα προβλήματα του πλανήτη και όχι στις διατροφικές μας συνήθειες. Εντοπίζουμε τα εξής:

i. τεράστιο οικολογικό αποτύπωμα/περιβαλλοντική καταστροφή

ii. υπερβολική εκμετάλλευση του πλανήτη/καταναλώνονται 1,6 φορές περισσότεροι πόροι από όσους είναι σε θέση να παραγάγει ο πλανήτης μας

Ενδεικτική απάντηση: Σύμφωνα με τη δεύτερη και τρίτη παράγραφο του παραπάνω κειμένου, οι διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων σήμερα προξενούν μια σειρά από περιβαλλοντικά προβλήματα στον πλανήτη. Πιο συγκεκριμένα, η υπερβολική κατανάλωση κρέατος και τροφίμων πλούσιων σε λίπη, σάκχαρα, έλαια αφήνει τέραστιο οικολογικό αποτύπωμα στη Γη, δηλαδή προκαλεί σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Ακόμη, λόγω της αύξησης της ποσότητας της τροφής που καταναλώνεται σήμερα παρατηρείται υπερβολική εκμετάλλευση των πόρων του πλανήτη, αφού καταναλώνονται 1,6 φορές περισσότεροι πόροι από όσους είναι σε θέση να παραγάγει ο πλανήτης μας.

 

β) Αυτή η ερώτηση αφορά στην πειθώ. Μας δίνεται ο τρόπος πειθούς και μας ζητείται να καταγράψουμε τρία μέσα πειθούς που αξιοποιούνται στο πλαίσιο αυτού του τρόπου. Καλό είναι (όχι όμως απαραίτητο) να εξηγούμε στην απάντησή μας πώς λειτουργούν τα μέσα για την επίτευξη της πειθούς. Ως προς τα μέσα πειθούς και τις γλωσσικές επιλογές μπορούμε να σημειώσουμε τα εξής:

i. Μεταφορές («δεν κληρονομούμε τον κόσμο», «δανειζόμαστε τον κόσμο», «…τη μαγική συνταγή της μεσογειακής διατροφής…», «να μαγειρέψουμε έναν καλύτερο κόσμο»)

ii. Αντιθέσεις («μικρές αλλαγές…μεγάλη διαφορά»)

iii. Υπερβολή («…μέχρι την τελευταία μπουκιά»)

iv. Χρήση εγκλίσεων/Προστακτική («Κατανάλωσε…», «…ανακάλυψε…», «…θυμήσου…», «…σκέψου…», «Στήριξε…»)

v. -Ρηματικά πρόσωπα/α’ πληθυντικό («κληρονομούμε», «δανειζόμαστε», «μπορούμε», «να κρατήσουμε», «να μαγειρέψουμε», «για να αλλάξουμε», «να εξασφαλίσουμε»)

-Ρηματικά πρόσωπα/β’ ενικό («Κατανάλωσε…», «…ανακάλυψε…», «…θυμήσου…», «…αντί να πετάξεις…», «…σκέψου…», «…για να το αξιοποιήσεις…», «Στήριξε…»)

vi. -Χρήση σημείων στίξης/Θαυμαστικό («…να κάνουν μεγάλη διαφορά», «…μέχρι την τελευταία μπουκιά»,

-Χρήση σημείων στίξης/Εισαγωγικά («γεμάτο το πιάτο», «να μαγειρέψουμε»)

 

Ενδεικτική απάντηση: Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου μπορούμε να σημειώσουμε τα εξής τρία παραδείγματα μέσων πειθούς που αξιοποιούνται στο πλαίσιο της επίκλησης στο συναίσθημα. Ο συντάκτης του κειμένου επιλέγει το β’ πρόσωπο («Κατανάλωσε…» κλπ), ώστε να δημιουργήσει ένα κλίμα οικειότητας και έτσι να παρακινήσει συναισθηματικά τον αναγνώστη. Επίσης, γίνεται χρήση της ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας, καθώς βλέπουμε μεταφορικές εκφράσεις, όπως «να «μαγειρέψουμε» έναν καλύτερο κόσμο», οι οποίες μάλιστα τίθενται και σε εισαγωγικά γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο. Με τη μεταφορική αυτή έκφραση ο συντάκτης του κειμένου μάς οδηγεί σε συνυποδήλωση του νοήματος της λέξης που τίθεται σε εισαγωγικά, με αποτέλεσμα να συνδέουμε τη μαγειρική – και κατά συνέπεια τις διατροφικές μας συνήθειες - με τις διεργασίες για την αλλαγή του πλανήτη. Τέλος, παρατηρούμε αντίθεση εννοιών που συνδέονται με την ποσότητα στην έκφραση «μικρές αλλαγές…μεγάλη διαφορά», κάτι που στοχεύει στο να μας πείσει στο ότι μια μικρή προσπάθεια μπορεί να φέρει μεγάλα αποτελέσματα.

 

2^η δραστηριότητα

Α2.

α) Πρόκειται για μια δραστηριότητα που αφορά στην κατανόηση και περιγραφή της δομής μιας παραγράφου. Παρατηρούμε στην εκφώνηση ότι δεν αναφέρεται πουθενά η φράση «αν υπάρχει», πράγμα το οποίο μας υποψιάζει ότι όλα τα στοιχεία που ζητούνται μπορούν να εντοπιστούν στη δομή της παραγράφου. Πηγαίνοντας στο κείμενο μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι πράγματι η παράγραφος έχει και θεματική περίοδο, αλλά και κατακλείδα.

Ενδεικτική απάντηση: Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου έχουμε την εξής δομή: Θεματική περίοδος «Η τροφή μας…υγιές περιβάλλον», Σχόλια «Για κάθε μπουκιά…ενέργεια», Κατακλείδα «Τελικά…να είμαστε υγιείς».

β) Πρόκειται για μια λεξιλογική δραστηριότητα στην οποία μας ζητείται να αντικαταστήσουμε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες και να διατηρείται το νόημα της περιόδου λόγου ίδιο. Για να απαντήσουμε σε αυτήν τη δραστηριότητα καλό είναι να πάμε στο κείμενο και να διαβάσουμε ολόκληρη την περίοδο λόγου μέσα στην οποία εμφανίζεται η λέξη, ώστε να είμαστε σε θέση να σκεφτούμε την πιο κατάλληλη που ταιριάζει στο συγκεκριμένο γλωσσικό περιβάλλον.

Ενδεικτική απάντηση: θέτουμε – βάζουμε

ενημερώνοντας – πληροφορώντας

επιχειρεί – προσπαθεί

(*Φυσικά υπάρχουν και άλλες λέξεις που θα μπορούσαν να ταιριάζουν, αλλά εδώ προτείνουμε αυτές που θεωρούμε πιο ταιριαστές. Δεν υπάρχουν λανθασμένες και σωστές λέξεις. Υπάρχουν ταιριαστές και λιγότερο ταιριαστές στο συγκεκριμένο πλαίσιο. Αν δεν έχετε επιλέξει να γράψετε αυτές τις λέξεις, δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι έχετε κάνει λάθος.)

 

3^η δραστηριότητα

Α3. Η συγκεκριμένη δραστηριότητα είναι μια δραστηριότητα παραγωγής λόγου. Προτού ξεκινήσουμε να γράφουμε καλό είναι να αποκωδικοποιήσουμε τις πληροφορίες που μας δίνονται στην εκφώνηση. Παρατηρούμε ότι μας ζητείται να γράψουμε μία ομιλία (κειμενικό είδος) που θα εκφωνήσουμε ως εκπρόσωποι του σχολείου μας (πομπός) σε ένα μαθητικό συνέδριο για την Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής (επικοινωνιακή περίσταση), για να τους πείσουμε (σκοπός της επικοινωνίας) να αλλάξουν τη διατροφή τους για το καλό του πλανήτη και της υγείας τους (θέμα/ζητούμενα).

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι το κείμενό μας μπορεί να έχει τίτλο (προαιρετικά), μιας και σε συνέδρια πολλές φορές έχουμε πρόγραμμα ομιλιών. Επίσης, το κείμενό μας, μιας και είναι ομιλία και θα εκφωνηθεί, πρέπει να έχει προσφώνηση και αποφώνηση και στοιχεία προφορικότητας. Θυμόμαστε ότι αυτό που θα γράψουμε προορίζεται για εκφώνηση και, κατά συνέπεια, η δομή του επηρεάζεται πολύ από αυτό. Για παράδειγμα, στην αρχή μπορούμε να προσπαθήσουμε να δεσμεύσουμε την προσοχή των ακροατών μας. Ακόμη, λαμβάνοντας υπόψη ότι απευθυνόμαστε σε μαθητές στο πλαίσιο, όμως, ενός μαθητικού συνεδρίου θα είναι πιο ταιριαστό το ύφος μας να είναι σχετικά οικείο όχι όμως εντελώς ανεπίσημο, μιας και πρόκειται για εκδήλωση στην οποία συμμετέχουν μεν συνομήλικοί μας, αλλά είναι άγνωστοι. Ένα ακόμα στοιχείο που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι η ομιλία μας έχει σκοπό να πείσει. Κατά συνέπεια, θα προσπαθήσουμε να συντάξουμε ένα κείμενο στο οποίο θα χρησιμοποιούμε τρόπους και μέσα πειθούς. Όσον αφορά στην επίκληση στο συναίσθημα έχουμε ήδη στη διάθεσή μας μέσα πειθούς που μας παρέχονται από το πρώτο κείμενο αναφοράς. Τέλος, ως προς το περιεχόμενο μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες και πάλι από το κείμενο αναφοράς, όπως για παράδειγμα ότι η υπερβολική κατανάλωση κρέατος προξενεί προβλήματα σε εμάς και τον πλανήτη και ότι η παραγωγή τροφίμων πλούσιων σε λιπαρά και έλαια έχει οικολογικό κόστος.

Σχηματικά μπορούμε να προτείνουμε το εξής:

Ως προς τη δομή και το περιεχόμενο: προσφώνηση, μία εισαγωγική παράγραφος, δύο παράγραφοι ανάπτυξη του θέματος, μία μικρή παράγραφος με συμπεράσματα/σύνοψη/προσδοκίες για το μέλλον, αποφώνηση.

Ως προς την έκφραση: β’ ενικό, ρητορικά ερωτήματα, αμεσότητα, προφορικότητα (ασύνδετο, εκφράσεις όπως τζανκ φουντ κλπ)

Ως προς την πειθώ: χρήση τεκμηρίων (έρευνες, γενικές αλήθειες κλπ), περιγραφή/αφήγηση, ποιητική λειτουργία της γλώσσας, χρήση θαυμαστικού κλπ

*Θυμόμαστε ότι δεν χρειάζεται να γράψουμε πολλά πράγματα, αλλά δύο τρία στοιχεία τα οποία θα τεκμηριώνουμε επαρκώς, ώστε να είμαστε πειστικοί. Αυτό που εξετάζεται εν προκειμένω δεν είναι οι γνώσεις μας πάνω σε οικολογικά ζητήματα, αλλά η ικανότητά μας να επικοινωνούμε με τη μεγαλύτερη δυνατή επιτυχία. Γι’ αυτό και το κείμενο αναφοράς μάς προσφέρει πάρα πολλά στοιχεία που μπορούμε να περιλάβουμε στην παραγωγή λόγου.

 

Ενδεικτική απάντηση:

Αγαπητοί σύνεδροι και συμμαθητές,

είναι τιμή και χαρά το να εκπροσωπώ σήμερα το σχολείο μου σε αυτό το τόσο επίκαιρο συνέδριο σχετικά με τη διατροφή και το περιβάλλον.      Είναι γεγονός ότι όλες και όλοι συχνά τρώμε τζανκ φουντ. Ποιος δεν έχει φάει τυρόπιτα για πρωινό και χάμπουργκερ για μεσημερινό και πατατάκια ή σοκολάτα για βραδινό στη διαδρομή από το σπίτι στο σχολείο, από το σχολείο στις εξωσχολικές δραστηριότητες και πάλι πίσω στο σπίτι; Ωστόσο, αυτή η συνήθεια είναι καταστροφική για την υγεία μας και το περιβάλλον.

Έρευνες υποστηρίζουν ότι τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα είναι πλούσια σε τρανς λιπαρά και σάκχαρα, γεγονός το οποίο οδηγεί τους καταναλωτές τους σε προβλήματα υγείας, όπως η παχυσαρκία, η συνεχής αίσθηση κόπωσης, το ζάχαρο, η αυξημένη χοληστερίνη κλπ. Φυσικά, αυτά τα τρόφιμα δεν αφήνουν το στίγμα τους μόνο πάνω στη δική μας πολύτιμη υγεία, αλλά και στο περιβάλλον, καθώς σπαταλώνται πολλοί πόροι για την παραγωγή τους.

Επίσης, όλοι γνωρίζουμε από την εμπειρία μας ότι από τα τόσα τρόφιμα που παράγονται μέσω της υπερβολικής εκμετάλλευσης των πόρων του πλανήτη αρκετά καταλήγουν στα σκουπίδια είτε γιατί λήγουν είτε γιατί δεν καταναλώνονται, πράγμα που επιβαρύνει και πάλι το περιβάλλον.

Εμείς, λοιπόν, που είμαστε το μέλλον του πλανήτη έχουμε τη δύναμη να τον ξανακάνουμε υγιή και πράσινο. Αν προσέξουμε όλοι τη διατροφή μας και πάψουμε να πετάμε πολλά τρόφιμα, θα προστατεύσουμε τον εαυτό μας και θα βάλουμε το λιθαράκι μας για έναν πιο φυσικό πλανήτη. Ο καθένας μόνος του δεν μπορεί να κάνει τη διαφορά, αλλά όλοι μαζί μπορούμε και θα τα καταφέρουμε. Το πρώτο βήμα έγινε με το συνέδριο και συνεχίζουμε…

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!

 

 

 

Β. Λογοτεχνικό κείμενο

1^η δραστηριότητα

Β1. Πρόκειται για μια ερμηνευτική δραστηριότητα, στην οποία καλούμαστε να χαρακτηρίσουμε τον ήρωα του έργου στηρίζοντας την κρίση μας σε στοιχεία του κειμένου. Είναι σημαντικό να τεκμηριώνουμε κάθε χαρακτηρισμό μας με αναφορές στο κείμενο. Έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι καθένας μπορεί να έχει τη δική του ερμηνεία, αρκεί να φαίνεται πειστική, όταν την στηρίζει με αναφορές στο κείμενο.

Ενδεικτική απάντηση: Ο Γιωργάκης μοιάζει να είναι ένας άνθρωπος που έχει θέληση να προχωρήσει μπροστά και να ζήσει τη ζωή του παρά τις άσχημες συνθήκες πολέμου τις οποίες είχε την ατυχία να ζει («Δεν σταματούσε η ζωή…δεν τα κατάφερναν»). Επίσης, φαίνεται ότι είναι πολύ δημιουργικός, αφού φτιάχνει περίτεχνα γλυκά και πειραματίζεται με πρωτότυπους συνδυασμούς στη ζαχαροπλαστική («Πάντως η κρέμα του…ένα απόγευμα»). Τέλος, είναι εργατικός και αφοσιωμένος στη δουλειά του με μεράκι («Κρατούσε σημειώσεις…ευαγγέλιο»).

 

2^η δραστηριότητα

Β2.

α) Σε αυτή τη δραστηριότητα μας ζητείται να βρούμε παραδείγματα για τη συγκεκριμένη αφηγηματική τεχνική του κειμένου που είναι ο παντογνώστης αφηγητής. Υπάρχουν πολλά σημεία στα οποία φαίνεται ότι έχουμε παντογνώστη αφηγητή. Παραθέτουμε ορισμένα παρακάτω.

Ενδεικτική απάντηση: Ο αφηγητής στο συγκεκριμένο απόσπασμα που μας δίνεται είναι παντογνώστης. Αυτό φαίνεται από το ότι γνωρίζει ακριβώς τη δράση του Γιωργάκη (πχ «Διπλοκλειδωνόταν…στο εργαστήριο»). Επίσης, φαίνεται να γνωρίζει πολύ καλά τα συναισθήματα των προσώπων (πχ. «Οι ξένοι…κουταλιά»). Τέλος, φαίνεται να γνωρίζει πολύ καλά τις σκέψεις του Γιωργάκη («Εκείνος τα έχασε…γίνονται αυτά»).

β) Σε αυτή τη δραστηριότητα ζητείται να βρούμε το εκφραστικό μέσο και να σχολιάσουμε τη λειτουργία του.

Ενδεικτική απάντηση: «Μια πάστα κάνει τη ζωή πιο γλυκιά, …»: Σε αυτήν την περίπτωση έχουμε μεταφορά. Η πάστα που είναι γλυκιά φέρνει γλύκα και χαρά και στη ζωή μας. Η συγγραφέας δείχνει με τρόπο παραστατικό το πόσο φιλοσοφημένος ήταν ο Γιωργάκης, αφού με αυτή τη φράση εκφραζόταν η κοσμοθεωρία του μέσα στον πόλεμο. Η ενασχόλησή του με τη ζαχαροπλαστική ήταν ένας τρόπος αντίστασης στην ασχήμια του πολέμου. Η ζωή γινόταν πιο αισιόδοξη μέσα στον πόλεμο, όταν συνοδευόταν από ένα γλυκό.

«… μα ο Γιωργάκης το (τεφτέρι) είχε για ευαγγέλιο»: Με αυτήν την παρομοίωση (το τεφτέρι είναι σαν ευαγγέλιο) αναδεικνύεται η σημασία που είχε για το Γιωργάκη το τεφτέρι του. Φαίνεται να το κρατάει με τόση προσοχή όση έχουμε όταν κρατάμε ένα ιερό κείμενο. Το τεφτέρι είναι ιερό για το Γιωργάκη, γιατί μέσα του περικλείει τις συνταγές για τα γλυκά που χαρίζουν στιγμές ευτυχίες και αισιοδοξίας για τη ζωή σε όλους τους ανθρώπους που είχαν την ατυχία να ζουν εκείνη τη συγκυρία του πολέμου.

(*στην παραπάνω απάντηση κάναμε και ερμηνεία του νοήματος. Ωστόσο, στην απάντηση που δώσατε θα αρκούσε να δείξετε απλά τη σημασία της μεταφοράς και της παρομοίωσης σε κυριολεκτικό λόγο)

 

3^η δραστηριότητα

Β3. Πρόκειται για μια δραστηριότητα παραγωγής λόγου η οποία είναι αποπλαισιωμένη. Δεν χρειάζεται να λάβουμε υπόψη μας κάποιο επικοινωνιακό πλαίσιο, αλλά απλά να αναπτύξουμε την άποψή μας. Μπορούμε να συμφωνούμε ή να διαφωνούμε. Αρκεί να τεκμηριώνουμε την άποψή μας και να μοιάζει πειστική ασχέτως με το τι πεποιθήσεις έχει αυτός που θα διαβάσει το κείμενό μας.

Ενδεικτική απάντηση:

Η διατροφή είναι ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής μας. Οι μυρωδιές και οι γεύσεις πολλές φορές συνδέονται και με όμορφες αναμνήσεις. Πάρα πολλοί άνθρωποι έχουν την ανάμνηση της γιαγιάς τους να μαγειρεύει και να τους προσφέρει φαγητό με πολλή αγάπη. Αυτή η κίνηση συνδέεται με τη συνειδητοποίηση από μέρους μας ότι κάποιος νοιάζεται για μας και θέλει να μας φροντίσει. Η προσφορά τροφής συνδέεται με την αγάπη και τη φροντίδα. Επομένως, η τροφή και η παρασκευή της ως πράξη προσφοράς μπορεί να θεωρηθεί μέσο ανάπτυξης σχέσεων.

Επίσης, η παρασκευή τροφής μπορεί να είναι και μέσο δημιουργικής έκφρασης. Πολλοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι γυρνώντας το βράδυ από τη δουλειά νιώθουν την ανάγκη να μπουν στην κουζίνα και να μαγειρέψουν, γιατί έτσι νιώθουν χαλάρωση, αλλά και τη χαρά της δημιουργικότητας. Δεν υπάρχει κάτι καλύτερο από το να παίρνεις πρώτη ύλη και να την μεταπλάθεις σε κάτι όμορφο που μπορεί να σε κάνει να νιώσεις ζεστασιά και ηρεμία και να σου γεμίσει και το στομάχι.

  

Επιμέλεια: Φωτεινή Κατσίβα, 

φιλόλογος